Boekbespreking: ‘Is de mens slecht? Essay over goed en kwaad’ - Reginald Moreels
door Mark Cornelis
verschenen in de e-Bubbels van 15/12/2023
De auteur Reginald Moreels, een bekende oorlogschirurg, denkt dat de mens inherent slecht is, maar dat hij wel kan verbeteren. Het Onze Vader sluit af met ‘Verlos ons van het kwade’ en niet met ‘Versterk in ons het goede’. Aldus de auteur.
Theologen hebben eeuwenlang goed en kwaad gezien als de keerzijde van eenzelfde medaille: de menselijkheid. Het goede bevindt zich in ons, het kwade kan ons bekoren. Dokter Moreels is gedurende tientallen jaren in contact gekomen met ernstig psychisch en fysiek lijden, dat door medemensen zomaar werd aangedaan. Hij gelooft meer in het kwaad als een menselijke eigenschap, en het goed als een ideaal om daartegen in te gaan.
‘Als je de geschiedenis van de mensheid overschouwt, is het veel gemakkelijker te geloven in satan als symbool van het kwaad dan in God als symbool van het goede’, volgens de auteur. Augustinus en Thomas van Aquino bleven steken bij het probleem dat God één en al goedheid is en alles goed geschapen heeft en dat de mens toch slechte dingen kan doen. God heeft echter niet alleen goedheid gebracht, maar ook vrijheid. Met als gevolg dat God niet meer verantwoordelijk is voor de slechte daden die de mens in zijn eigen naam doet.
Het denken over goed en kwaad verandert volgens Moreels en wordt door vele factoren bepaald. Er zijn vele voorbeelden die aantonen dat goed en kwaad niet voor iedereen gelijk zijn. Moreels gelooft wel in de vrije wil. Hij zegt: ‘Welke opvoeding hij ook gekregen heeft, eenmaal volwassen heeft een mens de vrije keuze’. Dat de mens slecht is volgens de auteur, betekent niet dat hij of zij slecht blijft.
Hoe kan God, die goedheid is, het kwaad op aarde toestaan? Het christendom, de islam en het jodendom verkondigen alle drie boodschappen om beter te worden, de liefde staat voorop. Terreur is van alle tijden. Bij wie kunnen we beter buurten dan bij filosofen wanneer we nadenken over goed en kwaad? ‘De vrijheid om mijn slechte natuur wilskrachtig in te tomen, vind ik het mooiste appel dat ik kreeg’, aldus Moreels.
Democratie is van alle systemen het minst slechte. Het zou het beste kunnen worden als de mens ook beter werd: een ‘waardendemocratie’. Moreels hoopt ook op ‘ethocratie: een fatsoenlijke, een verantwoordelijke samenleving’. Hij legt de nadruk op de noodzaak van plichten, omdat hij er het bewijs inziet van onze slechte natuur. Gelovigen mogen niet bang zijn te zeggen dat ze geloven. In ethocratie is solidariteit een must. Goed zijn is een trede hoger dan enkel goed doen. Naastenliefde staat bovenaan.
Wat is de rol van de ziel als we het hebben over goed en kwaad? De christelijke denkers hebben een goddelijke dimensie gegeven aan de ziel. Voor hen is kwaad een verkrachting van deze ziel die per definitie goedheid is. Volgens Moreels zijn we ‘erg primitief gebleven’. Is transhumanisme onze laatste hoop op beter worden? Kan trans-humane of neo-humane technologie de mens minder slecht maken en zelfs gelukkiger en slimmer? Maakt trans-humanisme de wereld rechtvaardiger?
Volgens de auteur ligt de zin van ons leven in het overwinnen van onze oorsprongsnatuur. Altruïstisch gedrag kan variëren van goedheid tot solidariteit en zelfs tot echte liefde. Puur altruïstische mensen hebben hun slechte natuur onderdrukt en zijn helden of heiligen geworden.
Moreels zegt: ‘Ik versta de weerstand bij het horen dat de mens slecht is’. En hij besluit: ‘Ik heb hoop, zelfs vertrouwen, dat uit onze soort een nieuw mensachtig wezen zich selecteert. (...) Er komt een beter type homo sapiens op deze aarde, dat staat vast. Het kwaad is niet voorbestemd om eeuwig met de mens, zoals hij nu is, te moeten samenleven’.
Uitgeverij: Halewijn - ISBN 978-90-8528-452-9
