Boekbespreking: 'De namiddag van het christendom' - Tomas Halik

door Jacques Perquy

verschenen in de e-Bubbels van 11/08/2023

Met de titel van zijn tiende boek (althans in Nederlandse vertaling) verwijst Tomas Halik naar een (ernstige) midlifecrisis die veel mensen doormaken in hun leven. Maar stelt de auteur: dergelijke crisis kan ook een kairos moment zijn, een gelegenheid die je aangrijpt om je leven om te gooien.

Voor zo’n ingrijpend moment staat het christendom (en bij uitbreiding alle religies) na de voorbije twintig eeuwen.

Halik schrijft inspirerende zinnen over wat geloven betekent voor een individu zoals: “Mensen belijden het geloof in de schepper niet door wat ze over de oorsprong van de wereld denken, maar door de manier hoe ze met de natuur omgaan” en verder“Het geloof in het eeuwige leven belijden ze door de manier waarop ze hun eigen eindigheid aanvaarden.”

Een steeds terugkerend thema bij Halik is dat van het geloof en ongeloof maar nu ook toegepast op het individu: “Geloof en ongeloof doet zich niet enkel voor tussen mensen (en groepen) maar ook in de hoofden en harten van individuele mensen.”

Over de plaats van de religie(s) maakt hij scherpe analyses. Hij stelt dat het Tweede Vaticaans Concilie wel een poging heeft gedaan om een brug te slaan naar de seculiere samenleving maar onvoldoende ver is toegepast. Hoe dan ook “De kerken zijn hun monopolie niet alleen op de samenleving kwijtgeraakt maar nu ook op de religie.”

En hij beschrijft het naast elkaar bestaan van vier opmerkelijke vormen van religie:

• De transformatie van religie tot politieke identitaire ideologieën zoals het christelijk fundamentalisme, het politiek islamisme en het orthodoxe jodendom.
• De transformatie van religie tot spiritualiteit.
• Het groeiend aantal mensen dat noch een ‘georganiseerde religie’, noch het atheïsme belijdt (de zogenaamde ‘nones’). 
  (nvdr zoals ook bij jongeren in Vlaanderen onlangs werd vastgesteld).
• Het seculiere geloof: het geloof in de waardigheid van de mens en zijn onvervreemdbare rechten noemt hij ook een religie want het is gebaseerd op waarden die niet door middel van een democratische stemming zijn aangenomen. Het gaat om een geloof in bepaalde waarden.

Een en ander brengt mee dat naast de dialoog tussen kerk en wereld er behoefte is aan een dialoog tussen de verschillende psychologische typen van geloof binnen het christendom: tussen het geloof als weg en het geloof als zekerheid, tussen de kerk als een gemeenschap van pelgrims en de kerk als thuis, tussen de kerk als gemeenschap van herinneringen en verhalen en de kerk als een veldhospitaal.

Daarmee worden zijn vier verschillende concepten van de kerk voor de toekomst aangegeven:

• Gemeenschap van de weg zijn - midden in de wereld - christenen moeten zout en zuurdesem zijn door in de samenleving actief te zijn.
• School van christelijke wijsheid: waar men onderscheid leert maken tussen geloof en religieuze overtuiging, tussen hoop en optimisme en tussen liefde en louter emotie.
• Veldhospitaal: erop uittrekken naar plaatsen waar mensen fysiek, sociaal, psychologisch en spiritueel gewond zijn.
• Spirituele centra als plaatsen van aanbidding en contemplatie, maar ook van ontmoeting en gesprek, waar geloofservaringen kunnen worden gedeeld.

Hij benadrukt dit laatste met de zin: “De dienst van persoonlijke geestelijke begeleiding is de meest cruciale en meest gevraagde pastorale rol van de Kerk in de komende ‘namiddag’ van de christelijke geschiedenis.”

Bovenstaande citaten willen een aanmoediging zijn om het boek te lezen, maar vooral om hierover samen van gedachte te wisselen, waarin we ook met onze gemeenschap verder werk willen van maken.