Zo onmisbaar en alomtegenwoordig als levensadem: de Heilige Geest
Pinksteren, 8 juni 2025 – Ides Nicaise
Intredelied 103 Gezegend deze dag
Marcel noemde Pinksteren ooit grappend ‘het nakomertje’ onder de kerkelijke feestdagen, omdat er geen lange voorbereidingstijd aan voorafgaat. Maar dat neemt niet weg dat het één van de hoogtepunten uit de kerkelijke kalender is. Misschien is er precies geen aanloop voor nodig, omdat de Heilige Geest continu actief is onder ons? Altijd even mysterieus, achter de schermen, maar altijd even positief en creatief, soms tegendraads, soms ook verrassend ‘geestig’. Veeleer komt het erop aan hem/haar te leren herkennen in al het mooie en goede dat mensen voor elkaar doen. Zó eenvoudig is het: de Heilige Geest is zo alomtegenwoordig en zo onmisbaar dat een leven – laat staan, een gemeenschap - zonder hem/haar niet denkbaar is. Daarom beginnen we deze viering met Psalm 104, die je vindt onder nummer 715.
Lied 715 Alles wacht op u vol hoop
Openingsgebed (samen)
God van leven, soms houden we onze adem in
als we zien wat er allemaal in uw wereld gebeurt.
Zoveel verdriet is er, zoveel onrecht, zoveel haat.
Daarom bidden wij: zend toch uw geest van troost en verzoening.Soms raken we buiten adem, God, alsof we geen lucht krijgen
door alles wat ons bedrukt en benauwt
voor alles wat ons angstig en klein maakt.
Daarom bidden we: zend toch uw geest van kracht. Op deze dag van licht en vuur en wind
bidden wij om geestkracht, om nieuwe moed, om lucht en liefde
om samen in beweging te komen op de weg die Jezus ons gewezen heeft. Amen
Inleiding op eerste lezing
We keren de volgorde van de voorgeschreven lezingen voor vandaag om, eenvoudig omdat de evangelietekst slaat op een tijd dat Jezus nog bij zijn leerlingen is - een tijd die dus voorafgaat aan het Pinkstergebeuren. Jezus kondigt zijn afscheid aan en belooft de zending van de Heilige Geest voor wie met Hem en de Vader verbonden wil blijven.
Eerste lezing uit het evangelie volgens Johannes. (14: 15-16; 23b-26)
In die tijd zei Jezus tot zijn leerlingen:
“Als jullie Mij liefhebben,
zullen jullie mijn geboden onderhouden.
En Ik zal de Vader vragen
en Hij zal jullie een andere Helper geven
om voor altijd bij jullie te zijn.
Als iemand Mij liefheeft,
zal hij mijn woord onderhouden,
mijn Vader zal hem liefhebben
en Wij zullen tot hem komen
en verblijf bij hem nemen.
Wie Mij niet liefheeft, onderhoudt mijn woorden niet;
en het woord dat je hoort,
is niet van Mij,
maar van de Vader die Mij gezonden heeft.
Dit heb Ik tot jullie gesproken,
terwijl Ik bij jullie blijf,
maar de Helper, de Heilige Geest,
die de Vader zal sturen in mijn Naam,
Hij zal jullie alles leren
en jullie alles in herinnering brengen wat Ik jullie gezegd heb.
Commentaar
Deze evangelietekst – in typische theologische Johannestaal - is vatbaar voor erg uiteenlopende interpretaties, wat niet zonder risico is. Conservatieve christenen zullen hierin lezen dat de Heilige Geest alleen werkzaam is bij gedoopten die strikt leven volgens de geboden van Jezus (en zijn Kerk). Alleen zij – en niemand anders - zouden verbinding kunnen krijgen met de liefde van de Vader en beroep doen op de hulp van diens Heilige Geest. Maar wie de evangelies eerlijk en in hun geheel leest beseft dat Jezus dit nooit zo bedoeld kan hebben. Hij sloot nooit iemand uit, behalve wie hem zelf verwerpt. Wat hij bedoelde was eerder een engagement, een geruststelling dat de liefdesband die tussen zijn leerlingen en hemzelf gegroeid was na zijn heengaan als vanzelfsprekend voortgezet zou worden door de Heilige Geest. Zijn belofte is heel duidelijk: de Helper zal altijd bij jullie zijn. Dus niet alleen op zeldzame topmomenten, maar altijd in de buurt. Wat een heerlijke gave!
Maar wat dan met mensen die Jezus nooit hebben leren kennen, bijvoorbeeld omdat ze niet godsdienstig of in een andere godsdienst opgegroeid zijn? Mij lijkt het alvast dat je de evangelietekst ook ruim kan interpreteren: Jezus’ geboden onderhouden wil niet zeggen dat je strikt genomen christen bent. Ik neem het verhaal van Stichting Salaam, een vereniging van enkele Nederlandse dames die zich tot de islam hebben bekeerd en die samen een voedselbank runnen. Sinds de COVID-crisis verdelen ze op jaarbasis 10 000 voedselpakketten, daarnaast sturen ze ook hulp naar Marokko, naar de asielcentra in Griekenland en naar een waterputtenproject op de Filippijnen. Naast al die materiële hulp houden ze als vereniging ook een vinger aan de pols in de verpauperde Rotterdamse wijken, bij vereenzaamde ouderen, en proberen ze waar het kan lokale besturen en actoren zoals scholen en publieke diensten op hun verantwoordelijkheden te wijzen. Eén van de vrouwen getuigt: “Wij geloven dat als je sterft je alleen je daden meeneemt en dus moet je tijdens je leven het juiste doen. Daarnaast voelt het voor ons sowieso als een morele plicht om op te komen voor hen die dat zelf niet kunnen. Het is God die ons deze kans geeft. En als we het niet meer zien zitten, krijgen we van God de kracht om weer door de gaan. We geloven ook dat een mens nooit meer beproefd zal worden dan dat hij aankan en we geloven dat we alleen samen alle uitdagingen aankunnen.” Klinkt dat ons niet heel vertrouwd in de oren? Zouden die moslima’s niet door dezelfde Heilige Geest geïnspireerd zijn als wij?
Ik denk ook aan het gezamenlijke getuigenis van een Joodse en een islamitische theoloog op een recente studiedag over actieve geweldloosheid hier te Leuven. Zij hielden eerst afzonderlijk een uiteenzetting maar vervolgden dan met een gezamenlijke oproep tot verzoening tussen Israel en Palestina, zo krachtig dat het applaus nadien minutenlang aanhield. Ook daar waaide de Geest hevig bij niet-christenen!
“Klonk niet een stem in wat wij samenbrachten?
Een vonk reeds aangestoken werd smeltvuur in ons hart”
Zo verwoordde Kris Gelaude het in het lied ‘Woorden als stuifmeel’.
Lied 394 Woorden als stuifmeel
Inleiding op eerste lezing
De Pinkster-ervaring van de leerlingen moet een bijzonder krachtig moment geweest zijn. Zó krachtig, dat het huis te klein werd en dat letterlijk de mensen van uit de hele omgeving kwamen kijken wat daar aan het gebeuren was. Zo’n explosie van geestdrift en inspiratie maak je zelden mee. Al even wonderlijk is het dat zelfs het establishment zich op dat ogenblik blijkbaar niet bedreigd voelde, en dit in tegenstelling tot de gewelddadige repressie en de moord op Jezus nauwelijks enige tijd voordien. De lezing vermeldt immers dat ook de Romeinen mee kwamen luisteren naar de verkondiging van de blijde boodschap. Het ganse gebeuren is dus meteen een ongelooflijk moedige verbroedering na al het geweld, een onstuitbare overwinning van de liefde op de haat.
Tweede Lezing uit de Handelingen van de Apostelen (2: 1-11)
Toen de dag van Pinksteren aanbrak,
waren allen bijeen op dezelfde plaats.
Plotseling kwam uit de hemel
een gedruis alsof er een hevige wind opstak
en heel het huis waar zij gezeten waren, was er vol van.
Er verscheen hun iets dat op vuur geleek
en dat zich, in tongen verdeeld,
op ieder van hen neerzette.
Zij werden allen vervuld van de Heilige Geest
en begonnen in vreemde talen te spreken,
naargelang de Geest hun te vertolken gaf.
Nu woonden er in Jeruzalem Joden, vrome vrouwen en mannen,
die afkomstig waren uit alle volkeren onder de hemel.
Toen dat geluid ontstond, liep het volk te hoop
en tot zijn verbazing
hoorde iedereen hen spreken in zijn eigen taal.
Zij waren buiten zichzelf en zeiden vol verwondering:
“Maar zijn al die daar spreken dan geen Galileeërs?
Hoe komt het dan dat ieder van ons hen hoort spreken
in zijn eigen moedertaal?
Parten, Meden en Elamieten,
bewoners van Mesopotamia, van Judea en Kappadocië,
van Pontus en Asia,
van Frygië en Pamfylië,
Egypte en het gebied van Libië bij Cyrene,
de Romeinen die hier verblijven,
Joden zowel als proselieten, Kretenzen en Arabieren,
wij horen hen in onze eigen taal spreken
van Gods grote daden.”
De kracht en het vertrouwen die de leerlingen van de Heilige Geest ontvangen wordt prachtig gevat in het beeld van de adelaarsmoeder die haar jong veilig leert vliegen, de ruimte ingooit en telkens weer opvangt als het vertwijfeld neerstort. We zingen lied 513.
Lied 513 Die mij droeg op adelaarsvleugels
Commentaar bij eerste lezing
Iedereen hoorde hen in hun eigen taal spreken. Je kan dat letterlijk nemen in de zin van meertaligheid, maar evenzeer in de betekenis van meerstemmigheid, veelheid van talenten en maatschappelijke posities. Je herkent de Heilige Geest bijvoorbeeld in het spreken van monniken die in gebed en contemplatie hun bron van wijsheid vinden, maar ook in de passie waarmee zangers en muzikanten hun muziek vertolken, in gedichten, of in de grote missiebewegingen of meer hedendaagse bewegingen zoals de Focolare of ATD Vierde Wereld waar groepen mensen samen soms grote offers brengen voor bepaalde idealen.
Als econoom ben ik nogal geboeid door ondernemers die – expliciet of impliciet - evangelische waarden in hun manier van ondernemen beleven. Zo las ik het verhaal van Yvon Chouinard, de oprichter-eigenaar van het kledingmerk Patagonia, die een verwoed bergbeklimmer en een intense natuurliefhebber is. Hij werd erg bekommerd om de wederzijdse impact tussen de klimaatverandering en de erosie van de gletsjers. Hij besloot daarom zijn bedrijf, dat meer dan 3 miljard euro waard geworden was, onder te brengen in een stichting waarvan de winsten (een slordige 100 miljoen per jaar) volledig naar de bescherming van het klimaat zouden gaan. Zo’n begeesterend voorbeeld werkt aanstekelijk opdat ook wij ons op verschillende manieren blijven inzetten voor een meer leefbaar klimaat voor onze nakomelingen.
Een andere populaire ondernemer die de echte fijnproevers van ijsjes vast wel kennen is Ben Cohen – van de heerlijke Ben & Jerry’s ijskreem. Deze onconventionele man, die zijn universitaire studies onderbrak om samen met zijn vriend Jerry Greenfeld eerst bagels, en later ijskreem te gaan verkopen, heeft zijn business altijd gekoppeld aan sociaal activisme. In de jaren ’80 stonden er slogans tegen de koude oorlog op zijn ijsbekers; later nam hij het op tegen racisme, militarisering en klimaatverloedering. Tegenwoordig kiest hij (als Joodse afstammeling) radicaal partij voor de Palestijnen. Een deel van de winst van zijn bedrijf gaat via de Ben & Jerry’s Foundation naar dit soort acties. Onlangs werd hij in de Amerikaanse Senaat voor de zoveelste maal door de politie opgepakt omwille van een ongezouten luidruchtige uitroep “Jullie vermoorden arme kinderen in Gaza, en betalen dat door te besparen op medische hulp voor kinderen hier.” Hij mag dan van Joodse origine en rebels zijn, ik denk dat de Heilige Geest hem dit ingefluisterd had. Als een succesrijke ondernemer van 74 zich nog laat oppakken door de politie voor zijn overtuiging, hoeven wij dan bang te zijn om collectief onze stem te verheffen tegen de schande van de genocide in Gaza?
Een andere ‘taal’ is die van het lokale beleid. In een context van groeiende verrechtsing en geïnstitutionaliseerde vreemdelingenhaat zoals de regering-Melloni in Italië heb je bijvoorbeeld Domenico Lucano, burgemeester van een klein stadje in Zuid-Calabrië, een streek die leegloopt omwille van het gebrek aan economische perspectieven, en waar anderzijds heel wat bootvluchtelingen aankomen. Lucano heeft naar verluidt duizenden asielzoekers in zijn lege stad opgevangen en werk verschaft, de scholen lopen terug vol en het gemeenschapsleven komt terug op gang. Door handig gebruik te maken van achterpoortjes in de wet heeft hij allerlei subsidies kunnen bemachtigen om tewerkstellingsprojecten uit de grond te stampen. De rechtse regering heeft nu een proces tegen hem aangespannen en heeft hem zelfs laten arresteren in een poging om hem te dwarsbomen, maar hij houdt vol dat zijn aanpak een voorbeeld is van geslaagd multicultureel samenleven. Zo merk je dat er binnen een ruimere samenleving die in een kwalijke richting evolueert toch lokaal eilanden van hoop kunnen zijn waar tegen de stroom in kan geroeid worden.
Het hoeven heus niet altijd heldhaftige daden te zijn. Wij kunnen ook elk in onze omgeving mensen, gebeurtenissen, herinneringen herkennen waarin de Heilige Geest werkzaam was: op momenten van verzoening, verbroedering, zorg, herstel, of protest. Waar of in wie heb jij de Heilige Geest aan het werk gezien? Wie dat graag wil delen wordt uitgenodigd om dat straks na de communie kort te verwoorden.
Kaarsjesritueel / offerande
Muziek tijdens de offerande: Rodrigo & Gabriela, Stairway to heaven
Tafelgebed
V. Heilige Geest van God
Wij openen ons hart voor U, in ontvankelijkheid,
Om te verstaan
Hoe diep en ongezien Gij overal aanwezig zijt.
Gij zijt de lucht die wij ademen,
De verte waarin wij turen,
De ruimte die ons gegeven is.
Gij zijt het vriendelijk licht,
Waarin mensen voor elkaar aantrekkelijk zijn.
Wij bidden U, scheppende geest van God,
Voltooi het werk dat Gij begonnen zijt ;
Voorkom het kwaad dat wij kunnen aanrichten,
En beweeg ons tot het goede : tot trouw en geduld,
Tot mededogen en zachtmoedigheid ;
Ontsteek in ons de vriendschap voor alles wat leeft
En de vreugde om wat goed en menselijk is.
Acclamatie: Herschep ons hart
V. Alles wat leeft ontvangt zijn groeikracht van U,
Vreemd en onbenoembaar is uw werking,
Diep verborgen in ieder van ons
Als een gist, een zaad van vuur.
Onze levenswil zijt Gij,
De liefde die ons vasthoudt hier op aarde,
En die ons bindt aan onze God.
Gij spoort ons aan om tot het einde te gaan
En alles uit te houden,
Om alles te verdragen, om alles te hopen,
Zoals liefde doet. (acclamatie)
V. Gij spreekt in alle stilte
En alle talen vertolken U.
Van alle woorden zijt Gij de waarheid
Hun duurzaamheid, de troost die zij schenken.
En ieder die ontvankelijk is mag u verstaan in zijn eigen taal
In zijn eigen leven.
Geef ons dan woorden in de mond
Die troosten en verlichten,
Maak ons bedacht op recht en gerechtigheid
Zucht in ons naar een nieuwe schepping.
Geef richting aan ons hart en ons geloof,
Geef vruchtbaarheid aan ons zwoegen en denken,
Geef ons het brood van de vrede. (acclamatie)
V. Gij zijt de adem en de gloed
Waarmee het woord van God gesproken wordt,
De wind waarop het evangelie wordt gedragen
Tot waar en wie dan ook.
Het is uw werk, het wonder van uw inspiratie
Wanneer er mensen zijn die ondervinden
Dat Jezus lééft.
Instellingswoorden nr. 179
V. Gij zijt de geest die levend maakt en bevrijdt –
Gevaarlijk en meeslepend
Voor allen die zich vastklampen aan hun goed en bloed.
Belofte zijt gij en onzekerheid,
Armoede zijt Gij en genade.
Waar Gij komt brengt Gij de vergeving der zonden.
Zo zijt Gij uitgestort over deze wereld,
Zo wordt Gij nog vandaag, gezonden tot de Kerk
Die, vormeloos en verweesd, een nieuw begin van U verwacht.
Wij bidden U : wek ons ten leven
Zoals Gij in den beginne
De mens bezield en begenadigd hebt
Zoals Gij Jezus onze broeder
Van de doden hebt opgewekt.
Ontsteek in ons vuur van uw vuur
En licht van uw licht,
Zoals in U de mensenzoon, Jezus Christus,
Licht is van het eeuwige licht en God van God,
Vandaag en alle dagen
Tot in eeuwigheid. Amen (acclamatie)
Onze Vader / Vredewens / Communie
Muziek tijdens de communie: Fernando Jazz Gang, Suite en la mineur
Lied 391 Dan komt de dag
Delen van ervaringen: hoe / in wie heb jij de Heilige Geest aan het werk gezien?
met als be-aming lied 391 Dan komt de dag, alternerend eerste deel van 1e en 2e strofe
Slotgebed (van de oude abdij van Kortenberg)
Mijn Machtige,
Rustig in vuur en vlam gezet
voelt het alsof ik eeuwig ben
en energie voel stromen
uit een bron die dieper dan mezelf
bij Jou ontspringt.
In een mij meenemende stroom,
voorzichtig eerst
maar alsmaar meer en meer
trek ik ten leven
en in volle kracht straal ik
Jouw adem, licht en geest uit.
En zie:
Het werkt.
Want naast en rond mij
loopt Jouw kracht te binden
tot een samen dat overloopt
en verder reikt
dan nu en hier alleen.
Dat dit moge gebeuren
Vandaag met ons
en rondom ons
Amen
Afscheidszegen
Muziek na de viering: Fernando Jazz Gang, I mean you
