22e zondag door het jaar (2024) – Zuiverheid werkt aanstekelijk
Jan Degraeuwe
Openingszang Lied 104 “Gegroet en gezegend”
Gebed
Psalm 15
HEER, wie mag gast zijn in uw tent,
wie mag wonen op uw heilige berg?
Wie de volmaakte weg gaat en doet wat goed is,
wie oprecht de waarheid spreekt.
Hij doet aan lasterpraat niet mee,
hij benadeelt een ander niet
en drijft niet de spot met zijn naaste.
Hij veracht wie geen achting waard is,
maar eert wie ontzag heeft voor de HEER.
Zijn eed breekt hij niet, al brengt het hem nadeel,
voor een lening vraagt hij geen rente,
hij verraadt geen onschuldigen voor geld.
Wie zo doet, komt nooit ten val.
Inleiding op de lezing
Na een maand onderbreking, lezen we verder in het evangelie van Marcus. Jezus gaat rond in Galilea, Hij geneest zieken en onderwijst in de synagoge. “Hij spreekt als iemand met gezag, niet zoals de schriftgeleerden” schrijft Marcus. In het zevende hoofdstuk discuteert Jezus met farizeeën en schriftgeleerden over de reinheidsgeboden. Kunnen we hierin Jezus leren kennen als een leraar met gezag? Reinheidsgeboden zijn niet onze grootste bekommernis. Voor ons zit reinheid in de sfeer van de hygiëne. Je moet maar terugdenken aan de coronaperiode waarin bescherming tegen ziektekiemen alle aandacht kreeg. In de religieuze context zit reinheid in een heel ander register. In het jodendom van Jezus’ tijd hadden de tegenstellingen heilig/profaan en rein/onrein een centrale plaats. Onvolmaaktheden die in het dagelijkse leven voorkomen staan in contrast met het volmaakte dat eigen is aan het heilige. De priester die omgaat met het heilige voert rituelen uit en om dit op een waardige manier te kunnen doen moet hij zich eerst ritueel reinigen. In het boek Exodus staan voorschriften voor de eerste hogepriester Aäron en zijn zonen: “Wanneer ze dienst gaan doen bij het altaar en de HEER een offer gaan brengen, moeten ze hun handen en hun voeten wassen, anders zullen ze sterven.” Oorspronkelijk moesten alleen priesters de reinheidsgeboden opvolgen. De farizeeën hadden deze regels uitgebreid tot het ganse volk. Ze wilden hiermee de mensen heiligen. Het was niet direct hun bedoeling het de mensen lastig te maken, maar al die regels konden toch zwaar wegen. Voor de tijdgenoten van Jezus was reinheid een toestand die voortdurend bedreigd werd en die ze daarom angstvallig moesten beschermen. Welke houding neemt Jezus hiertegenover aan? Kan Hij die angst wegnemen? We luisteren naar het evangelie en zingen daarna “Gij die voor alle mensen ruimte geschapen hebt, doe ons een toekomst dagen.”
Marcus 7, 1-8.14-23
Lied 516 “Gij die voor alle mensen”
Homilie
Jezus was al enkele keren in aanvaring gekomen met de farizeeën en schriftgeleerden over regels en tradities zoals het vasten en de sabbatrust. Als ze nu opmerkingen maken over ongewassen handen is dat een voortzetting van hun debat over de reinheidsgeboden. Jezus reageert heftig en noemt hen huichelaars. Een huichelaar is iemand die wat hij doet niet echt meent. Dit ligt wel anders bij de farizeeën. Ze hebben een waaier voorschriften uitgewerkt, ze zijn streng voor zichzelf en willen dat iedereen zich houdt aan hún regels. In de Naardense Bijbel staat niet huichelaars, maar ‘oordeeloompje’. De vertaler, Pieter Oussoren heeft dit neologisme gesmeed om iemand te karakteriseren die wel degelijk en oprecht is, maar steeds klaar staat met zijn oordeel over anderen. Ook vandaag zijn er ‘oordeeloompjes’ die graag onmiddellijk hun commentaar en oordeel geven. Jezus trekt van leer tegen deze mentaliteit om iedereen de les te spellen en Hij citeert Jesaja: “Wat ze onderwijzen zijn voorschriften van mensen.”
Na de tirade tegen de farizeeën richt Jezus zich tot de menigte met een lapidaire uitspraak: “Niets dat van buitenaf in de mens komt kan hem onrein maken, het zijn de dingen die uit de mens naar buiten komen die hem onrein maken.” Voor mensen die doordrongen waren van de tegenstelling rein/onrein moet dit wel een schok geweest zijn. Als Hij terug thuis is met zijn leerlingen, vragen ze hem uitleg over de uitspraak die ze een kleine parabel noemen. Jezus reageert op de manier die regelmatig terugkeert in het Marcusevangelie: “Begrijpen ook jullie het dan nog niet?” De leerlingen waren diep doordrongen van de populaire regels over reinheid die de farizeeën oplegden en het was voor hen evident dat je onrein kon worden door het aanraken van bloed of dode lichamen. We mogen niet te snel denken dat wij beter zijn dan de tijdgenoten van Jezus omdat we niet meer denken in termen van rein/onrein. Ook wij vermijden contact met bepaalde groepen. Wij lopen bijvoorbeeld in een boog rond psychisch kwetsbare mensen. De voorzitter van de Vlaamse Vereniging voor psychiatrie schreef onlangs in een opinieartikel: “Dat psychisch kwetsbare mensen gevaarlijk zijn, is het hardnekkigste stigmatiserende misverstand over geestelijke gezondheidszorg.”
Jezus heeft bij zijn tocht door Galilea een andere houding aangenomen tegenover onreinheid. Hij heeft een man met een huidziekte aangeraakt en genezen. Hij heeft de vrouw die aan bloedverlies leed en de zoom van zijn mantel aanraakte, niet weggejaagd, maar vriendelijk toegesproken. Jezus was niet bang van onreinheid, hij ging er naartoe en verjoeg ze. Dat is zijn revolutionaire manier om te spreken en te handelen met gezag.
De Duitse exegeet Klaus Berger (1940-2020) heeft deze revolutionaire houding van Jezus beschreven als een omslag van een defensieve naar een offensieve opvatting van zuiverheid. De farizeeën nemen een defensieve houding aan tegenover het onreine: ze vermijden elk risico, ze zijn steeds op hun hoede, slechts als reinheid gegarandeerd is, durven ze mensen ontmoeten. De houding van Jezus staat hier diametraal tegenover, Hij neemt een offensieve houding aan en durft het risico nemen om de zieke mens zonder omwegen echt te ontmoeten. Jezus draagt een offensieve zuiverheid in zich. Berger legt verder uit wat deze offensieve zuiverheid is. De offensieve zuiverheid wordt niet bedreigd en geschonden door onzuiverheid, het is geen passieve kwaliteit die je alleen maar moet behouden, die je alleen maar moet beschermen, die je alleen maar van vlekken moet vrijwaren. Integendeel, offensieve zuiverheid is een zuiverheid die zich vanuit haar drager overal verspreidt, die besmettelijk is, die het onzuivere zuiver kan maken! In de offensieve zuiverheid wordt de besmettelijkheid omgekeerd! De Zwitserse exegeet Daniel Marguerat noemt de omslag waarvoor Jezus in woord en daad pleitte een omslag van exclusieve zuiverheid naar inclusieve zuiverheid. De inclusieve zuiverheid stelt geen voorwaarden aan de ontmoeting. Jezus had een zuiverheid die zo aanstekelijk werkte dat ze de onzuiverheid verdreef. Laten we proberen dit na te volgen.
Ik vond de ideeën van Klaus Berger in het artikel “Écrire une Vie de Jésus aujourd’hui” van Daniel Marguerat (https://www.cairn.info/revue-etudes-2019-4-page-69.htm)
Lied 529 (strofen 1, 12 en13) “Hoort hoe God met mensen omgaat”
Offerande
Lied 149 “Oergebaar”
Tafelgebed 164 “Gij die de stomgeslagen mond verstaat”
Communie
Slotlied 826, psalm 126 “Als God ons thuisbrengt”
Bezinning van Lloyd Haft over psalm 126
Ik twijfel er niet aan
dat er mensen zijn die u nog vinden,
in dromen, in de bergen wellicht.
Ook ik was blij
die dag dat er zon was
Toen ik over de akkers liep
en opeens in mijn tranen
zaad zag, zaden,
dacht uw zaai te zien.
Zegen
