23e zondag door het jaar (2024) – Een andere wereld van betekenissen
Marcel Braekers
Openingszang 573 Hij die de blinden weer liet zien
Begroeting
Enkele weken geleden bezocht ik een vriend. We kennen elkaar sinds het eerste jaar van de humaniora en hoewel we heel verschillende wegen gingen en over veel dingen anders denken, discussiëren we graag over het leven, wat gebeurt in de samenleving en over geloof. Altijd komt zijn bedenking terug: wat heeft men de mensen toch niet wijs gemaakt. Al die wonderlijke verhalen in de beide testamenten: wat zijn we er nog mee en wat willen we bereiken met ze altijd weer te vertellen? Als huisarts zag hij met lede ogen hoe mensen tevergeefs zich aan een strohalm vasthielden en hoopten op een spectaculaire genezing. Zijn advies is kort en krachtig: laat die verhalen los en zeg in eenvoudige hedendaagse taal waarover het gaat.
Het is elke keer een moeilijk gesprek, omdat zijn mening kort en eenvoudig is en ik begin te schipperen. Ik wil de betekenis van die oude verhalen blijven verdedigen. Niet omdat ik ze letterlijk neem als journalistieke verslagen, maar als geloofsverhalen die groeiden in een totaal andere wereld dan de onze. Hoeveel armer zou onze wereld niet worden als we zowel de Bijbel als veel andere mythische teksten zouden loslaten, zo is mijn mening. Daarbij moet men zich voorstellen wat de generatie na ons zal vertellen, want hun mens- en wereldbeeld zal anders zijn dan het onze. Er zou totaal geen samenhang meer zijn over de generaties. Het gemakkelijkste voorbeeld is het verhaal van de schepping of dat van de Uittocht. Een mythisch-poëtisch verhaal over het begin in 7 dagen en daarnaast de ‘big bang theorie’. Die laatste zal vermoedelijk binnen een aantal jaren plaats maken voor een juistere visie, maar het oude verhaal prikkelt om nooit stil te staan, maar steeds te herdenken. Terwijl de wetenschap verder evolueert, blijven we de vraag stellen naar de schepping.
Ik meen dus dat we altijd terug moeten keren naar die oudste verhalen, maar ze elke keer in iedere nieuwe tijd moeten herinterpreteren. Dat is niet eenvoudig en het risico dat een kleine of grote groep toch blijft vasthouden aan de letterlijke betekenis is reëel. De teksten van deze zondag sluiten hierbij aan. Als de messiaanse tijd zal aanbreken zullen blinden zien en doven horen, zegt Jesaja. En Markus vertelt hoe Jezus een doofstomme geneest. Waarom gebeuren die dingen ook niet vandaag?
Lied 111 kyrie eleison
Gebed
God
Zie ons aan
Zoals wij hier schuilen,
Behoeftig aan stilte,
Verlangend naar woorden
Als een gebed.
Om alle mensen
En hun moeiten,
Om hun zoeken
En hun tranen,
Om de dag
Die stralend nieuw
Over ons is opgegaan,
Om uw trouw
Aan heel uw schepping
Zijn wij hier
Met heel ons hart. (S. de Vries, Bij gelegenheid I, 94)
Herhalen van lied 111
Inleiding op de lezingen
De profeet Jesaja wil zijn volk troosten nu het leeft in ballingschap, ver van hun land en grond, weg van hun tradities. In naam van God belooft hij hen een nieuwe toekomst, wat wij zijn gaan noemen ‘een messiaanse tijd’. Maar hij doet dat binnen de ervaringswereld en de taal van die tijd. Dus al hij zeggen dat er een tijd komt dat blinden zullen zien en doven horen. Ook Jezus leeft en handelt in datzelfde wereld- en geloofsbeeld.
Jesaja 35, 1 – 7
Lied 772 voor kleine mensen
Markus 7,31 – 37
Homilie
Niet ver van hier staat een mooie hoog-gotische kerk met voor aan de straat een kleine kapel, speciaal als hulp voor ouders met een baby die veel weent. Ik zie er altijd kaarsen branden en mensen die er even gaan knielen. Het is al enkele jaren geleden dat ik door de pastoor werd opgebeld met de vraag of ik de zondagavondmis wilde komen doen, want hij was al zo dikwijls moeten voorgaan dat weekend. Toen ik in de sacristie mij had omgekleed en wachtte op de gong, kwam een jong gezin met een baby binnen. Toen ik vroeg waarmee ik hen kon helpen reageerden ze verbaasd: ‘met het overlezen van ons kindje, natuurlijk, want het is een echte blèter’. Ik viel direct terug in mijn vertrouwde rol van professionele psycholoog en begon allerlei vragen te stellen. Of het kindje geen last had van reflux, of het goed kon inslapen of problemen had met doorslapen, of ze als ouders zich rustig en stevig voelden om een baby te ontvangen, enz. Het resultaat was dat de ouders alleen maar in de war geraakten. Gelukkig was de pastoor in de buurt gebleven. Hij deed zijn stola om, nam zijn gebedenboek en begon met overlezen. En … de baby zweeg.
Had ik dat koppel kunnen helpen? Misschien wel, maar niet nu, in deze context, want ik zat in een andere betekeniswereld en hanteerde een ander taalspel met andere vragen en ander gedrag. Ik moet er wel aan toevoegen dat de ouders nog niet aan de achterdeur waren of ik hoorde weer een vreselijk gekrijs. Begrijp me goed: misschien was een psychologische aanpak evenmin succesvol geweest en moest men alleen maar wat dulden tot de moeilijke tijd voorbij was.
Dikwijls moet ik aan dit voorval terugdenken als ik die Bijbelse wonderverhalen lees. Markus stelt Jezus als een professionele genezer voor die met deze doofstomme man doet wat genezers in die tijd deden. Hij neemt de man apart, raakt met speeksel de tong aan en blaast kracht lucht uit. Een hedendaagse huisarts had wellicht de man onderzocht, misschien een licht antidepressivum voorgeschreven en logopedie aangeraden, want dat is zijn referentiewereld. De doof stomme en Jezus zitten echter in een andere betekeniswereld waar ze dezelfde taal spreken en elkaar verstaan. Daardoor was het mogelijk dat Jezus voor de dove iets kan betekenen. Hij doorbreekt de vreselijke stilte en de isolatie van de man. Hij toont empathie en biedt contact aan. En daarbij verwijst Hij naar de God van leven en liefde die voorbij alle grenzen en begrenzingen mensen nabij is. Dat is het wonder dat zich hier volgens mij afspeelt, een gebeuren waardoor het leven van die man er anders gaat uitzien. Lees je de tekst met een hedendaagse, zakelijke blik dan zal hij misschien irriteren of verbazen. Maar durf je te kijken zoals wellicht in die tijd werd geleefd en gehandeld dan opent zich een fascinerende wereld. Ik lees dan hoe mensen in die tijd met een handicap of gehandicapten omgingen. Hoe ze medisch machteloos waren en ondanks alles er toch in slaagden om te troosten en nabij te zijn. Jezus deelt dezelfde leef- en denkwereld van deze man en biedt vanuit zijn diepe verbodenheid met zijn Vader nabijheid en kracht aan. Dat is het echte wonder dat aanzet tot verwondering.
Misschien stoort het sommigen, omdat ik op die manier mijn eigen interpretatie geef of misschien opdring terwijl er veel andere mogelijk zijn. Want ik besef dat er heel wat gelovigen zijn die in deze wonderen juist het bewijs zien van de godheid van Jezus. Want daarin ziet men dan hoe Hij vanuit zijn goddelijkheid de aardse wetmatigheden doorbreekt. Ik vind het echter een bedenkelijke valkuil als men God in het verlengde van ons mensen ziet, als Iemand die macht heeft waar wij falen, die doorbreekt wat wij niet kunnen. Dan zou ook Jezus als de Godmens vanuit een bovennatuurlijke kracht het lot van mensen kunnen omkeren. Wat de pijnlijke vraag oproept waarom Hij dan niet de hele wereld van ellende had verlost. Maar een God die almachtig is, zal men wel vrezen of opzoeken om de eigen machteloosheid te compenseren, maar van zo’n God kan men nooit houden.
Verhalen als die van vandaag nodigen uit om de eigen referentiewereld te doorbreken en zich te laten meevoeren in een totaal andere wereld. Alleen zo kan het wonder tot verwondering leiden en leren we de sprong te maken van een God als superman naar de Andere die op een andere, onvoorstelbare manier mensen nabij is en hen verlicht.
Groot dankgebed 152 Mijn God zijt Gij
Na de communie 839 psalm 139
