21e zondag door het jaar (2024) – Naar wie zouden wij gaan?
Marcel Braekers
Openingszang 102 Onze hulp is in de naam van de Heer - Opening van de dienst
Gebed
Mij geschiede uw woord
Brood genade vertroosting
Kome uw koninkrijk
Ogenblikken van vrede.
Ongeluk dat mij beproeft
Ga mijn kracht niet te boven.
Kracht die in mij is
Ziel in mij houd stand.
Liefde, verzacht mijn hart.
Brood gebroken
Bekers wijn. (Oosterhuis H. stilte zingen p. 437)
Inleiding op de lezing
We zijn bij de laatste zondag beland waarin de vermenigvuldiging van de broden met de toespraak van Jezus volgens de evangelist Johannes wordt gelezen. Grote opluchting voor alle predikanten die het enthousiasme van de Romeinse liturgiecommissie niet kunnen volgen. We beluisteren zo dadelijk het einde van de toespraak, maar volgens Johannes was het geen groot succes. De mensen gaan diep gechoqueerd weg, terwijl Jezus geen krimp geeft want Hij vraagt aan de leerlingen of ze ook denken af te haken. Wat gebeurt hier en wat wilde Johannes aan zijn gelovigen meegeven?
Johannes 6, 48-58/ 66-69
Lied 541 Neemt en eet met elkaar, leeft van het oergebaar
Homilie
Deze wat vreemde toespraak van Jezus is een constructie van de evangelist Johannes. Dat zal niemand verbazen denk ik, want wie zou 70 jaar na de dood van Jezus nog weten wat Hij precies die dag heeft gezegd. Voor Joodse toehoorders moet het een schok zijn geweest als Jezus zegt dat men zijn vlees moet eten en zijn bloed drinken. Tot vandaag is bloed voor een Jood absoluut taboe. Wat bezielde Jezus (of Johannes) om zo provocerend te spreken? De toespraak krijgt echter meer kleur als je ze leest als een typische rabbijnse preek. Wat bedoel ik daarmee?
We vermoeden dat Johannes zijn evangelie voor bekeerde Joden schreef en zich dus helemaal in hun denk- en leefwereld inleefde. U moet zich voorstellen wat een verandering het voor deze mensen was: na vele jaren als Joden de sabbat te hebben gevierd kwamen ze nu op zondag samen om herinneringen aan Jezus op te halen en vervolgens het brood met elkaar te breken. Ze bleven met veel vragen zitten: was er een verband met de geschiedenis van hun voorouders, wat was continuïteit en wat een breuk? Welke betekenis kreeg het brood dat men met elkaar deelde?
Johannes stelt Jezus voor als een echte rabbijn die de geloofsgemeente enkele bedenkingen ter discussie voorlegt. De rabbijnen hadden en hebben nog zo hun eigen manier van verkondigen waarbij ze geen groot betoog houden, maar op elk woord een uitleg geven. Ik ging ooit luisteren naar Levinas die gedurende een avond zijn manier van Talmoed-commentaar voorlegde. En dat was even wennen aan die associatieve manier van commentaar, het was alsof alle (westerse) logica was verdwenen, dit in tegenstelling met zijn filosofische uiteenzettingen.
Voor die Joodse bekeerlingen van de Johanneïsch gemeente was de vraag welk verband er was tussen hun vroegere sabbatsviering en deze zondagse samenkomst. Was er een verband tussen het manna in de woestijn door Mozes gegeven en het brood dat zij deelden? En wat met de Thora waaruit werd voorgelezen?
Eerste correctie: dat brood was geen geschenk van Mozes maar van God en was een teken van zijn beschermende zorg, aldus Jezus. Johannes ziet daarom Jezus niet als de nieuwe Mozes (zoals de evangelist Mattheüs doet), maar als het nieuwe manna.
En omdat men dikwijls zei dat het manna het brood uit de hemel was gingen de rabbijnen een link leggen met de Thora die ook vanuit de hemel was gegeven. Het bestuderen van de Thora was zoals het eten van het brood. Voortaan zagen deze leerlingen Jezus echter als de voltooiing van de Thora die alle geboden samenvatte in één gebod.
Zo geeft Johannes catechese aan zijn geloofsgemeente. Terwijl ze vroeger samenkwamen om de tocht door de woestijn te gedenken en voor te lezen uit de boeken van Mozes, komen ze nu samen en is de verrezen Heer aanwezig in het brood dat ze breken. Zoals Hij ook het sluitstuk is van heel de Thora als men vertelt over zijn leven en uitspraken. Niet de 613 ge- en verboden (de mitswot) golden nog maar wat deze mens had gezegd en voorgeleefd.
Misschien staat dit alles nogal ver van uw leefwereld, maar voor mij zit achter deze catechese van Johannes een boeiende link naar vandaag. De geloofsgemeente moest leren om in hun nieuwe situatie een band te vinden met hun traditie. Dat is ook zo voor ons. De vraag is dan: welke gedachten of ervaringen zijn belangrijk om een verband te leggen tussen de eucharistie zoals de eerste christenen die beleefden en onze leefwereld vandaag? Welke aandachtspunten zijn belangrijk om van de eucharistie een brandend actueel gebeuren te maken? Ik kan de vraag ook omgekeerd stellen: is het niet vreemd dat je overal en op de meest onverwachte plaatsen zaadjes van spiritualiteit ziet kiemen, maar dat overal in ons land de eucharistie afbrokkelt? Is er iets veranderd in onze samenleving waardoor geen enkele organisatie nog mensen kan samenbrengen, maar de zomerfestivals uitpuilen van de deelnemers? Wat hebben we fout gedaan in de voorbije eeuw waardoor eucharistie saai en uitgehold raakte? En de vraag natuurlijk: hoe kunnen we van dat centrale gegeven van ons geloof een nieuw, eigentijds gebeuren maken? We hebben een kort liedje dat boordevol ideeën in dat verband staat.
Lied 182 Moge het delen van dit brood
Groot dankgebed 165 Gij die weet
Na de communie 890 Lofzang van Zacharias
