2e zondag van de vasten – Trek weg… naar het beloofde land
Ides Nicaise
Verwelkoming en kruisteken. Inleiding 1
De vasten zou eigenlijk beter ‘de lossen’ heten. Het is immers een tijd van ‘los-laten’, los wrikken uit vastgeroeste patronen, soms letterlijk vertrekken uit de vertrouwde omgeving. Vorige week kregen we lessen in onthechting. De zonde die we allemaal van Adam en Eva hebben geërfd, en die terug te brengen is tot hebzucht, heerszucht en eerzucht, werd door Jezus afgewezen na een lange woestijn-ervaring. Vandaag beginnen we met het verhaal van Abraham die Mesopotamië verlaat uit onvrede met de veelgoderij in dat land. Hij weet niet waarheen, maar hij volgt de stem van zijn éne God. Die belooft hem een grote toekomst en overvloedige zegen in die nieuwe, nog onbekende bestemming.
In deze ‘lossentijd’ roept ook Broederlijk Delen ons op tot zo’n radicale keuzes. De komende jaren zullen namelijk cruciaal zijn voor de toekomst van de schepping. De redding van onze planeet staat op het spel: niet alleen voor onszelf en onze (achter)(klein)kinderen, maar nog des te meer voor de armsten in het Zuidelijk halfrond. We moeten oude leefgewoonten afleggen en knopen doorhakken. Als we die radicale keuzen durven maken wordt deze wereld beter en mooier dan ooit voorheen. Het ‘beloofde land’ waar wij naar op zoek gaan is een duurzame en rechtvaardige wereld. Als Christenen geloven wij dat we deze aarde, op welke manier dan ook, in bruikleen hebben gekregen met de opdracht om er zorg voor te dragen en ze meer bewoonbaar te maken. Yes we can! Rond dit thema draait het allemaal in deze viering.
Hoe kunnen we deze viering dan beter inzetten dan met ons lijflied ‘Wie anders zou de hemel dragen dan zij die van de aarde houden’?
Lied 1. Wie anders zou de hemel dragen
Gebed om vergeving en kracht (naar psalm 51, Huub Oosterhuis)
Lezer 1: Lieve God, om het tij te keren
en werk te maken van waardig leven
voor mens en natuur
hebben wij uw en elkaars ontferming nodig.
Lezer 2: Wees ons genadig, Gij die genade zijt.
Wij zien de wereldbrand die wij mee gesticht hebben.
Uw schepping die wij hebben geschonden.
Lezer 3: Was de ongebreidelde groeizucht weg
Dat wij een nieuw leven beginnen.
Geef ons een nieuw hart – een hart voor uw schepping.
En Zend uw Geest
dat ook wijzelf herschapen worden.
Koor / Samen: Herschep ons hart, heradem ons verstand.
Dat wij elkaar behoeden en doen leven.
Maak ons tot uw gemeente.
Wees de stem die ons geweten wekt.
Verberg U niet. Verberg U niet!
Lezing: Abraham trekt weg uit Mesopotamië
Uit de kinderbijbel van Eyckman & Bouman
Bij wijze van geloofsbelijdenis zingen we lied 538 ‘Ik geloof in de God van Abraham’
Lied 538 Ik geloof in de God van Abraham
Inleiding 2
Twee jaar geleden lanceerde de KU Leuven een nieuw, universiteitsbreed vak onder de titel ‘Mondiale uitdagingen voor een duurzame samenleving’ met 12 lezingen door proffen uit allerlei verschillende disciplines. Alle bachelorstudenten die dat wensen kunnen dit kiezen als één van hun keuzevakken en er examens over afleggen, of ze nu geografie, ingenieurswetenschappen of kunstgeschiedenis studeren. Ook niet-studenten kunnen deze reeks online volgen, zonder examen weliswaar. Meer dan 1000 mensen schrijven zich hiervoor elk jaar in.
Ik geef in deze reeks de themales over mondiale ongelijkheid en armoede. Om dwarsverbindingen te kunnen leggen met de andere thema’s zoals energie, grondstoffen, voedselzekerheid, watervoorziening… volgde ik zelf ook alle lessen van mijn collega’s. Natuurlijk zijn er heel veel linken tussen al die duurzaamheidskwesties te leggen. Ik ben echter zelf erg geschrokken van de link tussen klimaatverandering en ongelijkheid. De rijkste 10% van de wereldbevolking (de meesten onder ons behoren tot deze groep) stoot 50% van alle broeikasgassen uit, terwijl de armste 50% van de wereld 10% van deze gassen uitstoot. En wat erger is: de armste helft van de wereldbevolking ondergaat 75 à 80% van de schade van de klimaatverandering in de vorm van cyclonen, overstromingen, droogte, honger en conflicten. Met andere woorden: ook al buiten we zelf niemand uit, als we niet hard opletten veroorzaakt ons leefpatroon diepe ellende in het Zuiden. Hoezo? We investeren in zonnepanelen en isoleren ons huis wel, maar we wonen ruimer, we zijn mobieler, gaan vaker op reis en consumeren meer. Alleen al het vlees dat wij eten draagt enorm veel bij aan de klimaatopwarming: ongeveer 15% van de broeikasgassen wereldwijd is afkomstig van vee: het gaat om extra gevaarlijke gassen zoals methaan en stikstof. (Geen wonder dat onze Vlaamse regering daar zoveel energie aan besteedt !) Bovendien slorpt de veehouderij wereldwijd 25% van het waterverbruik op, en zorgt ze rechtstreeks en onrechtstreeks nog voor ontbossing op grote schaal. Sinds ik dat alles van collega’s heb geleerd, ben ik overtuigd vegetariër geworden, en beveel ik die keuze ook bij de studenten aan als een moderne vorm van Noord-Zuid solidariteit. Jongeren staan vaak open voor dergelijke levenskeuzen, en zij zijn de toekomst van onze samenleving.
We kunnen dus, als we dat echt willen, op allerlei manieren bijdragen aan een bloeiende toekomst voor onze aarde – bijvoorbeeld door onze spaarcenten ethisch te beleggen zodat ze niet terecht komen bij bedrijven die kwetsbare volkeren uitbuiten of de aarde en de natuur schenden. Of door onze ecologische voetafdruk te beperken. Dat is even belangrijk als de giften die we doen aan ontwikkelingsorganisaties.
Vele kleintjes maken een groot. Broederlijk Delen roept op tot de ‘25% revolutie’. Daarmee bedoelt het dat een kwart van de bevolking volstaat om een radicale verandering – zoals de transitie naar een duurzame en rechtvaardige samenleving - door te duwen.
Ik heb aan enkele vrienden gevraagd om te vertellen hoe zij in hun leven concreet keuzes hebben gemaakt om bij te dragen aan een duurzame en rechtvaardige samenleving. Dat kan op allerlei manieren. Een lid uit onze kapelgemeenschap verkiest naamloos te getuigen en schrijft: “omdat ik serieuze gezondheidsproblemen heb, heb ik vorig jaar een zorgvolmacht laten opstellen bij de notaris, en een successieplanning ten voordele van kinderen en kleinkinderen. Met een extra deel voor het goede doel. Ik heb 3 ngo’s uitgekozen die ik reeds lang steun. Ik doe tot hiertoe de overschrijvingen zelf. Hopelijk wordt me de tijd gegund om het plan volledig zelf uit te voeren, maar het plan gaat alleszins door.
Op kerstdag ben ik thuis alleen. Ik ga dan na de viering een zieke bezoeken en verder doe ik in stilte en heel alleen overschrijvingen voor tal van goede doelen. Heel bewust. Een andere manier om er “een heilige dag” van te maken.
Refrein: ‘Herschep ons hart’
Fons: ‘Live simply so that others may simply live’
Bij de scouts in Sint-Niklaas hadden we toen een aalmoezenier, Daniel Evrard, die zeer veel jonge mensen heeft geïnspireerd. Hij wijdde ons in in de derdewereldproblematiek. Van daaruit riep hij ons ook op om te kiezen voor een sobere levensstijl.
Later werd ik actief in een kleine vzw, Ita I Unidad, opgericht in de jaren 60 in de schoot van de universitaire parochie. Deze steunde projecten in het Zuiden. Centraal stond de keuze voor 'creatieve soberheid'. De uitgangspunten lagen helemaal in de lijn van de oproep van Daniel Evrard. Nu was er ook de aandacht voor het milieu aan toegevoegd.
Vele jaren reed ik rond met een sticker op mijn auto. 'Live simply that others may simply live' - Leef eenvoudig zodat anderen eenvoudigweg kunnen leven. De spreuk werd toegeschreven aan Ghandi.
Het werd allemaal samen de rode draad in mijn leven. Ik durf zeggen dat ik vrij consequent hiernaar geleefd heb.
Dit heeft zich ook vertaald naar allerlei maatschappelijke en politieke engagementen. Ik ben een actief geweest bij 11.11.11, Broederlijk Delen, in de Noord-Zuidwerking van Groen, de wereldgroep hier op Filosofenfontein, ... Daarnaast heb ik bij mij thuis gedurende verschillende jaren discussie- en informatienamiddagen georganiseerd rond het thema van een duurzame en rechtvaardige wereld, een meer zinvolle levenshouding. Ik verleen ook financiële steun aan vele organisaties.
Kiezen voor een duurzame en rechtvaardige wereld is actueler dan ooit. En het is voor mij nog steeds evident dat dit alleen maar kan als je je eigen levensstijl daaraan aanpast.
Refrein: ‘Herschep ons hart’
Rita: leren van de Afrikaanse cultuur
De vraag van Ides deed me stil staan bij hoe dat zit bij mij, die concrete stappen naar een duurzame wereld. Ik dacht dus meteen aan initiatieven die naar alle waarschijnlijkheid niet zoveel zullen verschillen van wat de meesten onder jullie ook wel doen. Ik eet duidelijk minder vlees, engageer mij af en toe voor acties en inzamelingen, ga veel bewuster om met energie en met mijn winkelkar, (hoewel dat laatste zeker ook te maken heeft met de huidige gebeurtenissen in de wereld). Bij nader toezien vind ik dat eerlijk gezegd allemaal maar beperkt.
Maar toen kwam de overweging dat ik mijn bijdrage misschien ook wel moet zoeken in wie ik ben en hoe ik mij gedraag. Een andere betekenis dus van ‘wat ik doe’. En dan kom ik onvermijdelijk terecht bij mijn vervlochtenheid met Afrika, een continent dat door de jaren heen een grote invloed op mij uitoefent.
Nog los van de aanstekelijke ‘joie de vivre’, ben ik daar telkens gerààkt door een conviviale manier van samen leven, die ik gerust duurzaam durf te noemen. Er is die grote eenvoud van leven (die door ons vaak verward wordt met ‘arm zijn’), die vanzelfsprekendheid om het weinige dat men heeft te delen, dat tikkeltje meer ‘wij’ dan ‘ik’, die ongebreidelde creativiteit en inventiviteit in het gebruiken en hergebruiken van schaarse bezittingen, die ‘tijd’ die organisch mag vloeien ipv afgemeten te moeten zijn, dat grote respect en verbondenheid met de aarde en met de voorouders...
Het zijn ervaringen die me ontegensprekelijk besmet hebben. Ik kan alleen maar hopen dat die besmetting doorvloeit in hoe ik mij hier in België gedraag en wat ik uitstraal. Het helpt in ieder geval om zaken te relativeren, en om vastgeroeste patronen anders te bekijken. En ongetwijfeld sijpelen die ervaringen (met andere culturen) ook door in mijn hypergevoeligheid voor evenwaardigheid, en mijn gedreven inzet in vormingen rond conflict, machtsongelijkheid en geweldloosheid.
Concrete stappen dus, op weg naar het beloofde land, een duurzame – een meer interculturele wereld? Muizenstapjes...
Refrein: ‘Herschep ons hart’
Gerlinde: migranten helpen inburgeren
Via mijn werk voor het inburgerings-en integratiebeleid van de Vlaamse overheid, probeer ik mijn steentje bij te dragen aan een betere tewerkstelling van personen van buitenlandse herkomst. Vanuit inburgering proberen we onder meer de drempels bij VDAB te verlagen.
Ik spendeer ook een deel van mijn vrije tijd door mensen met een migratie-achtergrond concreet te helpen bij hun administratie. In mijn geval gaat het om een Marokkaans en twee Ghanese gezinnen. Bij de twee Ghanese gezinnen gaat het om alleenstaande en zeer laaggeschoolde moeders die ooit geprobeerd hebben om Nederlands te leren, maar bij wie het niveau gewoon niet omhoog gaat. Ze werken in de poetssector maar één van hen is moeten stoppen door zware medische problemen. De andere dame heeft een gehandicapte zoon, wat zeer veel administratie met zich meebrengt. Hoe armer mensen zijn en hoe meer recht ze hebben op financiële ondersteuning, hoe meer formulieren zij moeten verzamelen, invullen, uploaden. Tegelijk zijn dit de mensen die geen computer en al zeker geen printer hebben, geen Nederlands spreken of lezen en dus niet in staat zijn dit zelf te doen. Itsme, ebox, burgertokens, e-loket. Zeer gemakkelijk voor wie gestudeerd heeft en geen tijd heeft om naar het gemeentehuis te gaan, maar horror voor wie zeer laag geletterd is.
Bij dit vrijwilligerswerk is het belangrijk tijd te maken, maar ook je aan te passen aan de ander, het niet vlug in de plaats doen, luisteren, hun beslissingen respecteren. Die beslissingen zijn niet altijd logisch of efficiënt, maar wel hun laatste beetje zelfrespect dat je niet mag afnemen. Terwijl de mensen je in het begin zien als een (niet betaalde) hulpverlener, groeit na enige tijd het vertrouwen en wordt dit vriendschap. En dat is een heel mooi geschenk.
Stiltemoment
Lied 312 Voor wie in duisternis (strofen 1-2-3)
Offerande (orgelmuziek Wannes?)
Lied 149
Tafelgebed 166 ‘Adem van mensen’
Onze Vader
Vredewens
Communie
Bezinning na de communie (met powerpoint-projectie)
Zowat 4000 jaar geleden hebben Abraham en Sara Gods oproep beantwoord. Ze zijn er met hun hebben en houden, hun knechten en kuddes op uit getrokken, met de belofte van Gods zegen. Vandaag worden wij door Broederlijk Delen opgeroepen tot een nieuw avontuur: de 25% revolutie. Met een kwart van de bevolking kunnen we onze samenleving doen kantelen naar meer rechtvaardigheid en duurzaamheid in Noord en Zuid. Tijdens de woorddienst kregen we enkele voorbeelden van mensen uit ons midden die, op verschillende manieren, in beweging komen. Broederlijk Delen zet ook activisten van de ‘25% revolutie’ uit andere werelddelen in de kijker.
Irma Alvarado woont in La Blanca in Guatemala. Grootgrondbezitters hebben er in de voorbije decennia het leven van de kleine boeren geruïneerd door een rivier in te dammen, enorme hoeveelheden water af te tappen en het resterende water te vervuilen met pesticiden. De klimaatverandering sloeg er al toe in 2005 met verwoestende regens, waarbij de verminkte rivier overstroomde. Irma richtte samen met andere bewoners van La Blanca een comité op om een schadevergoeding te eisen van de bedrijven voor het verlies van hun oogst en hun inkomen. Onder begeleiding van PTSM (Pastoral de la Tierra San Marcos) startten ze een rechtszaak tegen de bedrijven en de overheid.
Het comité is intussen uitgegroeid tot een heuse beweging, die inheemse boerengemeenschappen verenigt rond hun recht op grond en water. PTSM geeft vorming rond duurzaam waterbeheer en ijvert samen met de boeren voor een nationale waterwet die een zorgzaam waterbeheer moet afdwingen.
Ook Burkina Faso, één van de Sahel-landen, lijdt steeds meer onder de klimaatverandering. De regen wordt er nog schaarser dan ze al was, en als ze komt is het nu vaker met hevige stortregens die de oogsten wegspoelen. INADES-Formation maakt de boeren weerbaar met ecologische landbouwtechnieken. Bijvoorbeeld leren ze het regenwater beter te capteren en op te slaan, om er vervolgens hun akkers mee te besproeien. Ze leren ook werken met organische in plaats van kunstmest, en hun grond met dijkjes te beschermen tegen erosie. Laurent is één van hen. Zijn bedrijfje, dat dreigde overkop te gaan, doet het intussen beter, en hij helpt bij de vorming van boeren in andere dorpen.
De 25% revolutie is dus al volop bezig. Niet gewelddadig maar wijs en bijbels. Het percentage-teken als logo van de campagne heeft een dubbele symboliek. Enerzijds verwijst het naar de 25% waar jullie nu allemaal deel van uitmaken. Anderzijds is het een aanklacht tegen het wilde winstbejag dat de aarde en de rechten van armen schendt. Dat percentage-teken moet kantelen tot een deelteken, symbool van broederlijkheid.
We sluiten deze viering af met een bemoedigend woord van Zr Jeanne Devos, die in India een vreedzame revolutie van huis-slavinnen ontketende:
We waren verloren, in het duister van de uitbuiting.
Onze stem werd niet gehoord, we werden monddood gemaakt.
In onze strijd om te overleven
Met onze familie en kinderen
Wierp de maatschappij steeds weer obstakels op.
Een droom ontwaakte, een ideaal groeide.
Huisbedienden ontmoetten elkaar en begonnen actie te voeren
Om hun lot te verbeteren
Om te vechten tegen onrechtvaardigheid
En de slavernij te doorbreken.
Kleine rimpeltjes van hoop
Die elkaar vanuit verschillende hoeken kruisen,
Kernen van energie en durf.
Die rimpels veroorzaakten een stroming – een stroom
En veegden discriminatie en eenzaamheid weg.
De stroom zwol aan, van streek tot streek,
Van stam tot stam, van vrouwen tot kinderen,
Sloopte de sterkste muren
Van onderdrukking, weerstand en slavernij
In een rivier van groeiende waardigheid en rechtvaardigheid.
Een stroom die ons bindt met een verscheidenheid
Van talen, culturen, ervaringen,
Die een synergie vormt van kracht, solidariteit en zorgzaamheid,
Erin gelovend dat al de energie van het universum
Samensmelt om de stroom waar te maken.
Slotlied: 391 Dan komt de dag
Zegen en wegzending
