2e vastenzondag (2024) – Zal God voorzien?
Marcel Braekers
Openingszang 319 Woestijnlied
Begroeting
Hoe kwam het geloof van Israël in de ene God tot stand? Allereerst natuurlijk omdat God zichzelf bekend maakte. Maar even belangrijk is de manier waarop mensen die boodschap aannamen. Mozes zag de ellende van zijn tot slaven vernederde volksgenoten en ontdekte zo de God die meetrekt en de vrijheid wil. Elia vluchtte de bergen in en ontdekte in de stilte en eenzaamheid de nabijheid van een naamloze God. Via individuele ervaringen leerde men scherper onderkennen wie die God eigenlijk is en kreeg Hij elke keer nieuwe kwaliteiten erbij.
Wat men soms vergeet is dat de confrontatie met andere stammen en hun geloofspraktijken verdieping van het eigen geloof bewerkte. Zo werd vorige zondag als eerste lezing het verhaal van de zondvloed gebracht. Een verhaal over een catastrofale tsunami die ooit plaats heeft gehad en die in alle culturen werd verteld (cfr. Het Gilgames-epos). De Joden namen dat verhaal over maar verwerkten het op hun manier door het teken van de regenboog: God belooft aan Noach dat Hij geen gewelddadige God wil zijn, maar de aarde en het leven wil beschermen.
Vandaag horen we een ander verhaal dat hierop verder gaat. Bij de Kanaänitische volken bestond de praktijk dat het eerste kind dat in een familie werd geboren geofferd moest worden om de goden gunstig te stemmen. Het was een aangrijpend ritueel gesteund op angst en kruipende vernedering. Kan onze God zo eisend naar mensen zijn, dacht men? In het geloof van Israël had een belangrijke sprong plaats toen één man of misschien een hele familie besloot daarmee te stoppen. Zo kan onze God niet zijn, want Hij is een God van leven. Het verhaal van het offer van Isaak is een in drama verteld gebeuren van een innerlijke crisis met als uiteindelijk resultaat het vertrouwen dat God een God van leven is, altijd en overal.
Refrein 125 bij elke bede
- Zegen ons God, zoals Gij Abraham hebt gezegend en alle ouders wilt zegenen die opkomen voor hun kinderen.
- Gedenk o God allen die leven in angst voor hun toekomst en bescherming zoeken in mensonterende praktijken.
- Zegen ons allen hier bijeen, opdat ons geloof en vertrouwen in U als een God van leven mag groeien zodat we uitzien naar Pasen als ultieme bevrijding.
Gebed
God van Abraham, God van Jezus
Uw belofte legt Gij in mensenhanden
Waardoor wij hopen op een vernieuwde aarde
En op een rechtvaardige samenleving.
Geef ons kracht om in deze veertigdagentijd
Een weg van solidariteit en nabijheid te gaan.
Dat lijden noch tegenkanting ons kunnen verhinderen
Om die weg te gaan
Zoals ook Jezus ons voorging.
Hij die met U leeft in eeuwigheid.
Eerste lezing: het offer van Isaak (jeugdbijbel p. 24 – 25)
Lied 803 psalm 103
Homilie
Ik vind het elke keer weer verbazend te merken hoe de Bijbelse verteller erin slaagt ons op het verkeerde been te zetten. Lees maar de eerste verhalen van de Bijbel. God verbiedt Adam van een lekkere appelensoort te proeven. Hij zet de hemelsluizen open zodat de aarde overstroomt. En nu klopt Hij bij een oude man aan omdat Hij zijn enig kind als offer opeist. Maar elke keer dient het verhaal om het tegendeel te bewijzen. In het paradijsverhaal heeft God medelijden met de mens die buiten Eden leeft en maakt Hij kleren voor hem. God wil niet de vernietiging van alle leven maar plaatst aan de hemel een regenboog als teken van zijn verbondenheid. En vandaag horen we hoe Hij niet uit is op het offeren van een kind, mensen moeten niet in angst zoeken om het dierbaarste dat ze hebben aan Hem te offeren. Hij is een God van leven die wil dat Abraham de volle verantwoordelijkheid van vader op zich neemt en voor zijn kind zorgt. Vandaar de hint dat hij met zijn zoon naar de berg Moria gaat, want Moria betekent ‘voorzien’, Abraham gaat naar de berg waar God is die ziet en voorziet. In het Joodse geloof komt de dimensie van vertrouwen bij. Wat er ook met je gebeurt, in welke uitzichtloze situaties je ook terecht kunt komen, vertrouw op God want Hij ziet en voorziet. Toch is het onvoorstelbaar als je bedenkt dat plots zomaar een man of een groep zoveel vertrouwen in God heeft dat ze tegen de gebruiken van de tijd durfden ingaan.
Maar het verhaal verheldert nog iets dat heel belangrijk is: het opnemen van de eigen verantwoordelijkheid moet tezamen gaan met het geloof dat God Heer is van het leven en wij mensen dus slechts behoeder zijn, nooit eigenaar van het leven. Door een schaap te offeren drukt Abraham en later heel het volk uit dat de aarde ons wordt toevertrouwd als een erfenis die behoed en beschermd moet worden.
Het verhaal wordt echter zo fascinerend verteld dat je op het verkeerde been wordt gezet en men vooral geërgerd raakt door de slaafse houding van Abraham. Kierkegaard werd bijna gek toen hij het verhaal hoorde. Hoe kan een mens tegen alle ethische normen in zoiets doen als zijn kind offeren. Voor Kierkegaard omdat het religieuze de ethiek overstijgt wanneer de mens als enkeling alleen voor God staat. Maar Kierkegaard maakt de fout die bijna iedereen maakt: dit verhaal gaat niet zozeer over Abraham (of dé mens) maar over God. (In een hedendaagse versie zou Abraham wellicht weigeren om God te gehoorzamen en komt de mythe van l’homme révolté op de voorgrond, maar in de Bijbel is dat ongehoord: God zelf neemt het initiatief om te stoppen met de kinderoffers). Zo wordt al vertellend afstand genomen van wat alle volksstammen in het land deden om zo te komen bij de eigen visie.
Waarom worden ons die verhalen uitgerekend in de vastentijd gepresenteerd? Ik denk omdat ze ons op weg moeten zetten naar Pasen. Want Pasen is het feest van de ultieme openbaring, het feest van diep vertrouwen dat die God boven alle levenslot en eindigheid een God van liefde is die vasthoudt wat mensen uit handen moeten geven. Het evangelie van deze zondag wil ons een voorafschaduwing geven van wat Pasen uiteindelijk voor Jezus en voor elke gelovige wil zijn.
Mc. 9, 2 – 10
Groot dankgebed 162 Tafelgebed- In de veertigdagentijd
Na de communie 312 Voor wie in duisternis
