230806

Themaviering klimaatrechtvaardigheid en ecospiritualiteit 

 

Sabine Van Huffel (m.m.v. Ides Nicaise, Ria Vandoren, Annette Houbar en Luk Bouckaert)

INLEIDING: van ego naar eco

 

Op 2 juli bracht Ides hier voor ons een eerste themaviering rond klimaatrechtvaardigheid, vandaag zet ik deze lijn voort. Ides legde de klemtoon op de schreeuw van de arme en de ongelijkheid die toeneemt omdat het klimaat voor 80% verstoord wordt door het rijke Noorden (vervuiling, stikstof,…) terwijl de kwalijke gevolgen ervan (overstroming, watertekort,…) voor 80% het arme Zuiden treffen. We putten de aarde teveel uit op velerlei manieren (monocultuur, ontbossing, overbemesting) waardoor dier- en plantensoorten uitsterven. Doordat alle ecosystemen samenhangen en zich niet snel genoeg kunnen aanpassen leidt dit tot een kettingreactie met een voortschrijdend verlies aan biodiversiteit. Op termijn tast dit onze voedselketen aan. Wat kunnen wij doen om het proces te helpen keren? Vanuit de wereldgroep willen we een jaar lang actie voeren rond klimaatrechtvaardigheid (zie e-Bubbels) en het bewustzijn willen aanwakkeren. Ecokerk stelt ons een hele checklist ter beschikking van mogelijke acties die sterk aansluiten bij ons dagelijks leven. Maar hoe houden we dit vol? Velen beginnen er enthousiast aan maar laten de moed snel zakken. Wat ons élan beperkt, is dat we dit allemaal te rationeel bekijken als iets dat ons opgelegd wordt van buitenuit. Willen we onze VEERKRACHT behouden, dan moeten we ons van binnen uit transformeren en onze relatie tot God, de mensen en de natuur herzien.  Dit probeer ik in deze viering te doen. Hoe veranderen we onze innerlijke houding? Hoe groeien we van ego naar eco? naar ecospiritualiteit? Dit verlangen, deze hoop, drukken we nu zingend uit met lied 804.

LIED 804: Alles wacht op U vol hoop (1^ste maal het koor, 2^de maal samen)

FILM “THE LETTER’’: groeien in ecologisch bewustzijn begint met geraakt worden.

Zoals Ides reeds meldde in zijn themaviering van 2 juli, vormt de encycliek “Laudato Si “ van paus Franciscus in 2015 de rode draad van onze acties voor klimaatrechtvaardigheid. De paus (SL-1)

schreef deze encycliek nadat hijzelf geraakt was door het verhaal  van een  bisschop over de boom die verdwijnt ( infeite een gans eiland) in de zee (SL-2).

Dit beeld maakte DE PAUS BEWUST dat hij iets moest doen. Deze encycliek is geadresseerd aan iedere wereldburger maar wie van ons hier heeft dit document echt gelezen? Jan Degraeuwe in 2015 en Rik Nuytten in 2016 gebruikten deze encycliek reeds als inspiratiebron in hun vieringen maar het was vooral de filmdocumentaire  “The Letter”^[1]  (pas verschenen op 4 oktober 2022) die ons (een achttal kapelgangers) in beweging zette. In maart 2023 bekeken wij deze film online op initiatief van House of Compassion in Brussel en Ecokerk. We werden geraakt van binnenuit door de krachtige persoonlijke verhalen van vijf mensen. Zij vertegenwoordigen vier groepen die  aan de wereldwijde tafel niet gehoord worden, de meesten niet-christen. Zij kregen elk een persoonlijke uitnodiging van de paus (brief) om naar het Vaticaan te komen voor een unieke dialoog met hem over de planetaire crisis en de tol die het eist van de natuur en de mensen (SL-3,4,5,6). We maken kennis met Arouna, een klimaatvluchteling uit Senegal (SL-7)

wiens dorp aan zee door overstromingen geteisterd wordt met alle ellende vandien (SL-8). Hij moest zijn dorp als kind verlaten naar de stad en keerde later als activistische leider terug (SL-9). Hij vertegenwoordigt het gezicht van de arme. Vervolgens maken we kennis met de leider van een inheemse gemeenschap in het Amazonewoud (SL-10) wiens stam en territorium bedreigd wordt door de ontbossing (sinds 1978 werd een oppervlakte 2x zo groot als Spanje ontbost. De grond wordt ingenomen voor sojateelt als voeding voor ons vee) (SL-11).

Deze gemeenschappen zijn rentmeesters van 80% van 's werelds resterende biodiversiteit (SL-12).

Vervolgens zien we een 15-jarige klimaatactiviste uit India die de stem van de jongeren laat horen (SL-13).

Reeds actief vanaf 9 jaar. Als 11-jarige kloeg zij samen met Greta Thunberg en 14 andere jongeren op de VN klimaattop van 2019 de laksheid aan van de regeringen tegen de tikkende tijdbom van de klimaatverandering en verhief haar stem op meerdere symposia (SL-14).

Zij werd online wereldwijd opgebeld zoals door dit Australisch meisje Lucia op het ogenblik dat haar huis in vlammen opging door de grote bosbranden in 2019-2020 (pakkend beeld SL-15).

Tenslotte zien we twee passionele klimaat- en biodiversiteitsonderzoekers uit Hawaï  die het verlies aan biodiversiteit van het koraalrif door oceaanopwarming bestuderen (via de lucht SL-16 en onder water SL-17, 18)

en in kaart brengen (SL-19).

25% van alle maritiem leven is afhankelijk van koraalriffen op een bepaald punt tijdens hun levenscyclus. We zien hen aankomen op het Sint-Pietersplein (SL-20) en op audiëntie bij de paus (SL-21).

Ze brengen elk hun verhaal, en bieden een geschenk aan. Een  beeldje van een overvolle migrantenboot, aangebracht door Arouna uit Senegal, raakt mij het meest (SL-22).  

Ze komen als vreemden daarheen, elk met hun eigen verhaal, en je ziet hen groeien naar elkaar vooral tijdens hun bezoek aan Assisi (SL-23).

Ze worden geraakt door elkaars verhalen, worden broeders en zusters van elkaar, één grote familie. Dit gebeurde vooral nadat Arouna uit Senegal het bericht kreeg dat zijn dorp met de school overstroomd was (SL-24,25).

Hij biedt spontaan zijn kamer aan voor opvang (SL-26).

Tegelijk vergaat die nacht een migrantenboot in de storm en krijgt hij een pakkend getuigenis te horen van een overlevende, Billy (SL-27,28, 29).

Hij vertelt het nieuws aan de groep en barst in tranen uit (SL-30).

Spontaan omarmen ze elkaar: het meest aangrijpend moment in de film (SL-31).

Al deze beelden tonen ons enerzijds het zichtbare lijden onder klimaatopwarming, en anderzijds de groei naar éénheid tussen die vijf mensen uit verschillende continenten. Ze raken ons hart en roepen ons op tot actie en universele samenwerking.

Niet alleen die 5 mensen werden door elkaar geappelleerd maar ook wij, als toeschouwers, werden beroerd van binnenuit door het gelaat van de ander, de Ander die we in deze personages ontdekten.  Ze gaven ons veerkracht om er iets aan te doen: onze weg te zoeken van ego naar eco, ieder op zijn manier. Zo WERDEN ook zij onze broeders en zusters. 

STILTEMOMENT

ECOSPIRITUALITEIT zet aan tot ecologische bekering.

De film “The Letter” dreef mij persoonlijk tot  ecospiritualiteit, één van de 7 ‘’Laudato Si” doelen waarbij de paus ervoor pleit onze religieuze visie op Gods schepping te herstellen. Het boek ‘’Ecopersonalisme’’ (Luk Bouckaert, Halewijn 2021) was hierbij bijzonder inspirerend. Ik ben heel blij dat Luk inging op mijn uitnodiging om zijn visie hier kort uit te leggen.

 

Goede vrienden,

Het boek Ecopersonalisme is mijn zoektocht naar een authentieke eco-spiritualiteit. In de Engelse vertaling is als ondertitel toegevoegd Disclosing Nature as Thou. De Natuur ontsluiten als ‘Jij’. Dit is een knipoog naar het boek Ik en Jij van de joods Duitse filosoof Martin Buber (1923). Hij beweert dat je elk wezen, dus niet alleen de mens maar ook een boom of een olifant kan ontmoeten op twee manieren: als een object (Gegenstand) ofwel als een tegen-woordigheid (Gegenward), een Aanwezigheid die je raakt en aanspreekt. Of met de woorden van G. Gezelle Als de ziele luistert spreekt het al een taal dat leeft. 

Eco-spiritualiteit mag je niet verwarren met milieuactivisme waarbij mensen zich  inzetten voor ecologische doelen zoals klimaatrechtvaardigheid of een neutrale CO2 uitstoot. Het is evenmin een blauwdruk voor een milieubeleiddat urgente ecologische problemen aanpakt.  Bij dit alles benaderen we de natuur als een ‘probleem’ en als doel voor en resultaat van onze acties. Ongetwijfeld hebben we nood aan veel milieuactivisten en aan een doortastend milieubeleid. Maar dit is nog geen eco-spiritualiteit. Milieuactivisme blijft een lovenswaardige inspanning van het actieve ego dat ingrijpt in de natuur of minstens in onze manier van omgaan met de natuur. De transitie van ego- naar een eco-persoon begint wanneer we de natuur niet langer als een probleem of een doel of een studieobject of een grondstof voor iets anders benaderen. Maar wel als een mysterievolle aanwezigheid. Een aanwezigheid die ons aanspreekt en in haar kwetsbaarheid leert hoe alle leven verbonden is en een zelfexpressie  is van Het Leven (met hoofdletter).

In het boek Ecopersonalisme verwijs ik naar Albert Schweitzer als één van de pioniers van de transitie van ego naar eco. Hij was en is vooral bekend voor zijn humanitaire  acties als arts in Afrika waarvoor hij de Nobelprijs van de vrede kreeg. Maar Schweitzer was ook een scherpe filosofische geest. Hij schreef in het oerwoud van Afrika - op het ogenblik dat in Europa de eerste wereldoorlog uitbrak - een weinig bekend maar baanbrekend boek over het Verval en de Wederopbouw van de Cultuur. In zijn dagboek vertelt hij hoe tijdens een driedaagse boottocht op weg naar een zieke collega bij een prachtige zonsondergang hem het woord Ehrfurcht vor dem Leben te binnen viel. Meestal vertalen we Ehrfurcht door eerbied maar het Duitse woord is sterker.  Ehr-furcht betekent ontzag. Beroemd is de zin waarmee Schweitzer zijn eco-ervaring later omschrijft: Ik ben leven dat leven wil te midden van leven dat leven wil. 

Schweitzers eco-principe ‘eerbied voor het leven’ verwijst in de eerste plaats naar de noodzaak van een persoonlijke en doorleefde grondervaring van de natuur als solidaire Levenswil. Daarnaast is het ook een ethische norm voor het handelen met verregaande consequenties zoals blijkt uit het leven en de geschriften van  Schweitzer zoals bijvoorbeeld de ‘gelijkheid’ tussen alle natuurwezens. (waar ik hier niet kan op ingaan). 

Schweitzer is ongetwijfeld ook een milieu activist maar dan één wiens activisme verankerd zit in een spiritualiteit van aandacht voor de transcendente dimensie in de Natuur. Meer dan veel woorden drukt het beeld van de biddende vogel op het altaar uit hoe in de Natuur een vorm van aanbidding en spiritualiteit aanwezig is. We moeten deze eco-spiritualiteit niet maken maar wel ontdekken. Als de ziele luistert spreekt het al een taal dat leeft.   

Luk Bouckaert 

STILTEMOMENT (met muziek)

INLEIDING OP HET EVANGELIE: oproep tot ecologische bekering (Laudato Si)

Ecologische bekering is geen puur menselijk proces, maar een ontmoeting met God die ons van binnenuit omvormt  en doet groeien naar een universeel ecologisch bewustzijn. Dit vraagt om een innerlijke herbronning via gebed en een bewust anders omgaan met de natuur.  “God heeft ons zo innig met de wereld die ons omringt verbonden dat wanneer grond verandert in een woestijn het als het ware iedereen ziek maakt en wanneer een soort uitsterft wij het als een verminking betreuren” (LS 89). Dit soort ervaring beveelt ’Laudato Si' aan gelovigen aan om de weg op te gaan naar een betere en meer verenigde wereld. 

Jezus herneemt het Bijbelse geloof in God de Schepper en wijst op een fundamenteel gegeven: “God is Vader”. In dialoog met zijn leerlingen nodigt Jezus hen uit de vaderlijke relatie te erkennen die God heeft met alle schepselen, en met een ontroerende tederheid wees Hij erop dat elk van hen belangrijk zijn in Gods ogen: “Kijk naar de vogels van de hemel: ze zaaien niet en maaien en oogsten niet, je hemelse Vader voedt ze” (Mt 6,26). (LS 96). In volgende evangelietekst schetst Jezus ons een DROOMBEELD van een wereld waarin wij allen (zowel mensen, maar ook dieren, planten, kortom alle levende wezens)  als kinderen van eenzelfde Vader verenigd zijn. Tegelijk houdt deze lezing een krachtige oproep in tot ecologische bekering. Tegen de stroom in van kortetermijnprofijt, consumptiecultuur, … in worden we opgeroepen onze VEERKRACHT om te zetten in DAADKRACHT om deze DROOMwereld waar te maken voor ieder schepsel. We lezen nu dit evangelie en reflecteren daarna in stilte hoe we deze droomwereld stapsgewijs kunnen waar maken.

EVANGELIELEZING: Matteüs 6:24-34 De leliën in het veld

In die tijd zei Jezus tot zijn leerlingen: 'Niemand kan twee heren dienen: hij zal de een haten en de ander liefhebben, ofwel de een aanhangen en de ander verachten. Gij kunt niet God dienen én de mammon. Daarom zeg Ik u: Weest niet bezorgd voor uw leven, wat ge zult eten of wat ge zult drinken, en ook niet voor uw lichaam, wat ge zult aantrekken. Is het leven niet méér dan het voedsel en het lichaam niet méér dan de kleding? Let eens op de vogels in de lucht: ze zaaien niet en maaien niet en verzamelen niet in schuren, maar uw hemelse Vader voedt ze. Zijt gij dan niet veel méér dan zij? Trouwens, wie van u is in staat met al zijn tobben aan zijn levensweg één el toe te voegen? En wat maakt gij u zorgen over kleding? Kijkt naar de leliën in het veld: hoe ze groeien. Ze arbeiden noch spinnen. Toch zeg Ik u: Zelfs Salomo in al zijn pracht was niet gekleed als een van hen. Als God nu het veldgewas, dat er vandaag nog staat en morgen in de oven wordt geworpen, zó kleedt, hoeveel te meer dan u, kleingelovigen? Maakt u dus geen zorgen over de vraag: wat zullen we eten of wat zullen wij drinken of wat zullen wij aantrekken? Want dat alles jagen de heidenen na. Uw hemelse Vader weet wel dat gij al deze dingen nodig hebt. Maar zoekt eerst het koninkrijk en zijn gerechtigheid: dan zal dat alles u erbij gegeven worden. Maakt u dus niet bezorgd over de dag van morgen, want de dag van morgen zorgt voor zichzelf. Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen leed.

STILTEMOMENT

Lied 524: Die er zijn zal 

VOORBEDEN (bij het aanbrengen van speciale gaven en/of kaarsjes)

VOORBEDE 1: kleinkinderen bekeren ons ecologisch (Sabine) 

Door de ogen van onze kleinzonen herontdek ik het mooie en kwetsbare van de schepping. Het vanzelfsprekende wordt opnieuw een fascinerend wonder: een vlieg op het raam, een fladderende vlinder, een paardenbloem in het gras, … Ze wijzen ernaar, en leren mij opnieuw eerbied te hebben voor alle leven om ons heen als een geschenk. Maar tegelijk ben ik bezorgd om hun toekomst. Zal er nog een leefbare plek zijn voor hen? Zij dagen me uit om mij actief te engageren voor het klimaat. Samen met de lokale buurtcomités van de bosrand van Heverlee  zetten we ons in voor een meer biodiverse tuin en toveren de spoorwegbermen om tot ecobermen. Op die manier hopen we  een lokale droom waar te maken: de eenmaking van een groen-blauwe verbinding tussen Heverlee-bos en Egenhoven-bos. Om onze acties meer kracht bij te zetten, wil ik mij engageren als lid van de pas opgerichte Leuvense natuur- en biodiversiteitsraad. Ik vraag jullie steun en Gods Geest om verder te groeien in VEERKRACHT en DAADKRACHT. (symbolisch een foto van de kleinkinderen op het altaar aanbrengen).

VOORBEDE 2:  (vanwege Ria Vandoren die niet aanwezig kan zijn in de viering).

God, met U delen wij de zorg voor een goede toekomst voor alle levende wezens.

Wij bidden U:

dat uw bewogenheid voor de aarde en al haar bewoners zal landen 

in de harten, hoofden en handen van mensen,

dat we de schreeuw HOREN van al het uitstervende en bedreigde leven,

dat we zullen HANDELEN om te koesteren en te redden wat dreigt verloren te gaan,

dat we ons eigen leven verbinden met de toekomst voor allen, en dat vanaf NU.

 

VOORBEDE 3: (voorbereid en uitgesproken door Annette) 

Ik wil bidden 

dat wij ons laten raken door de Geest van God

zodat wij met kracht onze stem verheffen TEGEN ONRECHT

                                                                           VOOR MENSEN

Vooral voor de meest kwetsbaren, voor hen die lijden onder de gevolgen van de klimaatverandering.

Ik wil bidden

dat we mogen geloven in de kracht van het klein begin:

IEMAND TE ZIJN VOOR IEMAND, MENS VOOR MENS en zo VERBONDEN TE LEVEN.

Een Koerdisch gezin uit Syrie is meegekomen. Zij brengen nu een lichtje aan als teken van HOOP.

ZO getuigen ze dat wij -- ondanks verschil  van godsdienst, van cultuur, kleur of stand --ELKAAR kunnen VINDEN en VRIENDEN worden. En voor vrienden wil je veel geven.

 

Roushin zal nu bidden in haar taal.

 

VRIJE VOORBEDEN: Er is nadien ook gelegenheid tot het formuleren van vrije voorbeden door kapelgangers.

Na elke voorbede zingen we samen: Herschep ons hart 

Herschep ons hart, heradem ons verstand.

Dat wij elkaar behoeden en doen leven.

Maak ons tot uw gemeente.

Wees de stem die ons geweten wekt.

Verberg U niet. Verberg U niet!

 

KAARSJESPROCESSIE met ACHTERGRONDMUZIEK: hierna krijgen alle andere kapelgangers de gelegenheid naar voren te komen en een kaarsje op het altaar te zetten (zonder expliciet een voorbede te formuleren).

GEEN Tafelgebed (geen consecratie)

ONZE VADER

VREDEWENS

COMMUNIE

KORTE BEZINNING: omarm een kwetsbare BOOM

Het herstel van onze relatie met de natuur en eerbied voor de schepping willen we symbolisch kracht bijzetten door een boom (moerascipres) in de tuin van Filosofenfontein uit te kiezen als symbool van onze solidariteit met de paus en onze daadkracht voor een integrale ecologie. We zullen deze boom symbolisch omarmen op het Fonteinfeest van 2 september en drukken nu ons engagement uit met LIED 519.

Lied 519 “De steppe zal bloeien”

SLOTGEBED (samen) : Gebed voor onze aarde (Laudato Si)

We sluiten de dienst nu af door samen het gebed voor onze aarde uit de encycliek “Laudato Si” te bidden, dat de leidraad vormt van onze acties.

God,
die schuilt in het onmetelijke heelal
én in het kleinste van uw schepselen,
Gij die met uw tederheid al het bestaande omgeeft,
beadem ons met de kracht van uw liefde,
dat wij de zorg opnemen voor het leven en zijn schoonheid behoeden.
Besproei ons met vrede,
dat wij als broeders en zusters kunnen leven,
zonder iemand te benadelen.
God van de armen,
help ons de verlaten en vergeten mensen van deze wereld
die zo waardevol zijn in uw ogen,
een reddende hand te reiken.
Maak onze geesten weer gezond,
opdat wij de wereld beschermen
en haar niet plunderen,
opdat wij schoonheid zaaien
in plaats van vervuiling en verwoesting.
Raak de harten
van allen die alleen maar voordeel zoeken
ten koste van de armen en van de aarde.
Leer ons de waarde van alle dingen te ontdekken,
met verbazing te kijken
en te erkennen dat wij ten diepste verbonden zijn
met alle schepselen
op onze weg naar uw oneindig licht.
Dank dat Gij alle dagen met ons zijt.
Bemoedig ons, alstublieft, in onze inzet
voor gerechtigheid, liefde en vrede.

ZEGEN EN WEGZENDING 

 

^[1] Wie de film in zijn geheel wil zien, is welkom op de inspiratienamiddag met SPES  rond ecospiritualiteit en klimaatrechtvaardigheid op 23 september of kan die online bekijken op Ecokerk.be