Boekvoorstelling: ‘De bisschop van Rome en de theologen van Leuven’ -
24 theologen van KU Leuven

door Mark Cornelis
verschenen in de e-Bubbels van 11/04/2025

In plaats van een gewone boekbespreking te maken van dit boek wil ik ervan een boekvoorstelling geven.
Ik begin met weer te geven wat op de achterkant van de kaft staat: 'Vierentwintig theologen, verbonden aan de Leuvense Faculteit Theologie en Religiewetenschappen, presenteren in dit boek evenzoveel fijnzinnige essays. Ze gaan in op verschillende aspecten van het pontificaat van paus Franciscus. De directe aanleiding voor het boek is het bezoek van de paus aan België en de KU Leuven in september 2024. Dit bijzondere evenement inspireert de theologen om cruciale vragen te onderzoeken over de toestand van de wereld, de zin van het leven, de relevantie van het christelijke geloof en de hervorming van de kerk. Het is wellicht geen toeval dat deze thema's zo'n centrale plaats innemen in de Leuvense theologie en ook nauw aan het hart liggen van de huidige bisschop van Rome. Dit boek zet aan tot kritische reflectie en nodigt uit tot dialoog, precies wat onze tijd hard nodig heeft: geduld, nuance en goede gesprekken.'

Uit de inleiding geef ik de naam van de 24 theologen weer en in 't kort het thema van hun tekst. Die 24 teksten zijn geordend volgens 4 thematische clusters: wereld, leven, geloof en kerk. Onder elk van die 4 slagwoorden ressorteren telkens 6 essays.

WERELD
Pieter De Witte heeft het over de problematiek van gevangenen en levert enkele handvaten aan om kritisch na te denken over de omgang met veroordeelden. Johan De Tavernier schreef over de ecologische uitdagingen waarmee de wereld worstelt en laat zien hoe er veel te zeggen valt voor het niet uit elkaar halen van de wereldwijde milieucrisis en (globale) sociale problemen. Ellen Van Stichel buigt zich over de toenemende verrechtsing en populistische politieke ideologieën in de samenleving, wat een ernstige uitdaging is overal ter wereld. Jan De Volder en Herman Teule richten de blik op de rol die de paus speelt op het wereldtoneel: Jan door een synthese van de vele velden waarop de diplomatie van de kerk actief is, en Herman door een analyse van de concrete situatie in Irak. Kristof Struys geeft een bijdrage die gelezen kan worden als een inleiding tot het theologische denken van de paus, waarvan het zoeken naar verbinding met de wereld een hoofdthema is.

LEVEN
Roger Burggraeve verhaalt hoe de intuïties voor de Leuvense groei-ethiek zelf gegroeid zijn vanuit het personalisme en in gesprek met leergezag. Hij suggereert dat minstens sommige van die intuïties vandaag gedeeld worden door paus Franciscus. Annemie Dillen richt de blik op kinderen en gezinnen, die niet meer benaderd kunnen worden vanuit een traditionele, strakke kijk op ouderschap. Thomas Knieps-Port le Roi houdt een pleidooi om in het theologisch reflecteren over huwelijk, de concepten contract en voortplanting als noodzakelijke bouwstenen te laten varen. Axel Liégeois bespreekt het belang van vrijheid, onderscheidingsvermogen en verantwoordelijkheidszin om een nieuwe basis te leggen voor het kerkelijk spreken over seksualiteit. Bert Broeckaert schetst in de context van de Belgische wetgeving ter zake hoe er in het debat over euthanasie en palliatieve zorg, een blinde vlek moet worden weggewerkt. Dries Vanysacker haakt in op de integrale visie op het leven en de mens om een visie op sport te bepleiten, die niet in de val trapt van een ontmenselijkende prestatiedrang en consumentisme.

GELOOF
Jürgen Mettepenningen presenteert een fijnzinnige reflectie over een typisch element waarop paus Franciscus dikwijls terugkomt: om te geloven moet je de handen uit de mouwen steken en niet bang zijn om je vuil te maken. Hans Gijbels zoomt in op een ander facet dat de paus dierbaar is, met name de volksvroomheid, waarvoor hij als Argentijn het grootste respect heeft. Joris Geldhof vertrekt voor een verkenning van wat de eucharistie écht betekent, van de oproep van de paus om voortaan liturgische vorming veel ernstiger te nemen, en haar niet te reduceren tot het uitleggen van de katholieke rituelen, maar er een omvattend programma van te maken dat in de geloofsmysteriën binnenvoert. Geertjan Zuijdwegt werkt - tegen allerhande vormen van sentimentalisme en indifferentisme in - de uitdagende gedachte uit dat God zonder dogma dood is. Lieven Boeve herinnert eraan dat het pleidooi van de paus voor een begrip van openbaring, dat waarlijk dialogisch is, risico's inhoudt en allerminst voor zich spreekt. Judith Gruber argumenteert dat aan theologie doen niet gelijkstaat met het proper houden van de tent. Zoals het geloven zelf kan de theologie niet anders dan zich vuil maken aan de wereld en zich confronteren met reële uitdagingen van mensen.

KERK
Didier Pollefeyt behandelt de uiterst delicate kwestie van het seksueel misbruik in de kerk, dat zoveel slachtoffers gemaakt heeft en nog altijd maakt. Hoe moeilijk het ook is, hij pleit vooral voor meer nuance, in weerwil van de tendens naar simplismen. Peter De Mey brengt enkele inzichten samen die gericht zijn op een nieuw verstaan van het gezag van bisschoppen en de paus in de kerk. Jos Moons vindt inspiratie in de Benedictijnse traditie om gestalte te geven aan een sterk én luisterend leiderschap in de kerk. Piet Verhagen ziet in lokale kerkelijke gemeenschappen (zoals parochies) een potentieel liggen om bij te dragen aan de grote maatschappelijke en existentiële nood aan heling. Reimund Bieringer weerlegt - vanuit gegevens uit het Nieuw Testament - argumenten waarmee het kerkelijk gezag vasthoudt aan het uitsluiten van vrouwen uit het gewijde ambt. Rob Faesen sluit dit deel maar ook het hele boek af met de wijze raad om de kritische stem van het verleden nooit te veronachtzamen.

Het palet aan theologische essays in dit boek is geen lofzang op de huidige paus of op de kerkelijke en wereldlijke politiek die hij voert. Uiteraard is het ook geen afkraken van alles waar de paus voor staat en wat hij realiseert. Het komt er bij kritiek leveren niet op aan om de standpunten van de gesprekspartner aan te vallen, te ondermijnen en te vernietigen - dat is polemiek - maar om het aangaan van een geduldig en respectvol gesprek. Op die manier kan uitgemaakt worden wat goed is, wat minder goed is en wat héél goed is.

Uitgever: Peeters, Bondgenotenlaan 153, Leuven
ISBN: 978-90-429-5407-6