Themaviering klimaatrechtvaardigheid
Ides Nicaise (m.m.v. Sabine Van Huffel, Ria Vandoren en Annette Houbar)
Inleiding 1 : Wereldgroep en klimaatrechtvaardigheid
Lieve mensen,
Deze viering wordt een ‘themaviering’: d.w.z. dat we voor een keertje afwijken van de voorgeschreven lezingen van deze zondag omwille van iets bijzonders dat ons bezighoudt. ‘We’ zijn de Wereldgroep van Filosofenfontein, die een tijd geleden koos voor klimaatrechtvaardigheid als rode draad voor een hele reeks activiteiten, niet alleen dit jaar maar ook in 2024. En de aanstoker van onze actie is immers niemand minder dan Paus Franciscus, met zijn encycliek ‘Laudato Si’ uit 2015. Deze encycliek nemen we als spirituele rode draad in deze viering en een vervolg-viering op 6 augustus waarin Sabine zal voorgaan. Overigens bouwen we voort op vroegere vieringen waarin Jan Degraeuwe en Rik Nuytten voorgingen. Ook Annette Houbar en Ria Vandoren werkten mee aan de voorbereiding van vandaag.
Kruisteken en kort stiltemoment
Openingsgebed (samen)
(uit: Huub Oosterhuis – Gebeden en psalmen)
Heer onze God,
Gij hebt uw woning onder ons gevestigd,
En overal waar mensen leven
Zijt Gij aanwezig –
Aan die genade houden wij ons vast.
Doe ons dan
Uw aanwezigheid eerbiedigen
En wek in ons
De wijsheid en de kracht
Om elkaar op te bouwen
Tot uw stad op aarde,
Een wereld die bewoonbaar is,
Het lichaam van uw Messias.
Dit vragen wij U door Jezus onze Heer,
Die met u leeft in alle eeuwigheid.
Amen.
Lied: Herschep ons hart (1e x koor, 2e x samen)
Herschep ons hart, heradem ons verstand.
Dat wij elkaar behoeden en doen leven.
Maak ons tot uw gemeente.
Wees de stem die ons geweten wekt.
Verberg U niet. Verberg U niet!
Inleiding 2: het klimaat redden om het Rijk Gods te (helpen) redden
Wat bedoelen we met klimaatrechtvaardigheid? We weten inmiddels allemaal dat we voor een gigantische uitdaging staan om de klimaatopwarming te beperken tot 1,5° tegen 2050. We weten dat de hoofdverantwoordelijkheid daarvoor bij de rijke landen ligt, enerzijds omdat zij (zeg maar: wij) het probleem voor driekwart veroorzaakt hebben, maar ook omdat alleen het rijke Noorden in staat is om de technologische oplossingen te leveren en de noodzakelijke ommezwaai te financieren. We weten ook dat er van die ommezwaai tot hiertoe nog bitter weinig te zien is.
Wat we minder goed beseffen, is dat de klimaatverandering geen schrikbeeld van de toekomst is. Ze is volop aan de gang en heeft al miljoenen mensen- en dierenlevens gekost. (S1) Herinner je bijvoorbeeld de alles vernietigende overstroming die Pakistan vorig jaar teisterde – een onmiskenbaar gevolg van de klimaatverandering. En anderzijds (S2) ligt in de hele Sub-Sahara regio de landbouwproductie nu al 30 à 40% lager dan een paar decennia geleden door extreme droogte. Zowel in Pakistan als in de Sub-Sahara regio heerst hongersnood. Mensen worden er massaal ziek en de landbouw als hun bron van levensonderhoud is op vele plaatsen onmogelijk geworden. Na enkele decennia van verminderende ongelijkheid op wereldniveau wordt klimaatverandering de splijtzwam die extreme armoede en ongelijkheid opnieuw doet toenemen.
(S3) Voor Paus Franciscus is het duidelijk, zo schrijft hij in Laudato Si: “Een echte ecologische aanpak is altijd een sociale aanpak. Het ecologische debat moet gaan over rechtvaardigheid, en zowel de schreeuw van de aarde als die van de arme horen.” Maar hij gaat nog verder en legt er ook een religieuze dimensie in: (S4)“het menselijk bestaan is gebaseerd op drie fundamentele en nauw met elkaar verbonden relaties: de relatie met God, met de naaste en met de aarde.” Kortom, de aarde redden is in zekere zin ook het Rijk Gods redden. De opwarming van de aarde beperken is geen loutere zaak van eigen lijfsbehoud, maar een goddelijke oproep en een verantwoordelijkheid voor de meest kwetsbare mensen van vandaag, en voor alle generaties die na ons komen. (S5 - zwart)
Lied: Herschep ons hart
Inleiding 3: De Zondvloed in Pakistan
(S6) De ongeziene waterramp in Pakistan vorig jaar doet denken aan het bijbelverhaal van de Zondvloed. Die 40 dagen durende waterbom, gevolgd door een zware overstroming wordt in het Oude Testament gezien als een straf van God voor het materialisme en de losbandigheid van de mensen. God wil de mensheid vernietigen, op Noach’s getrouwe familie na. Hetzelfde verhaal komt voor in het Epos van Gilgamesj en in de Koran. Dat verklaart wellicht waarom veel vrome Pakistani de ramp van vorig jaar ook toeschreven aan Allah. Die gelatenheid verbaast ons, want zij zouden evengoed als wij op de hoogte moeten zijn van de effecten van de klimaatverandering. Een hedendaags Zondvloedverhaal zou op dat punt dus zeker verschillen van het Oud-Testamentische, dat de ramp niet door God maar door mensen is veroorzaakt. De aanleiding zou wel ongeveer dezelfde blijven: namelijk, het losgeslagen groeimodel - het respectloze materialisme dat de aarde plundert en de natuur vernietigt.
Maar wat op het Zondvloedverhaal volgt is belangrijker, en veel bemoedigender: (S7) God zet zijn boog in de wolken als teken van een nieuw verbond. Hij roept Noach en zijn familie op om de aarde mee te ‘her-scheppen’. Zij worden als het ware aangesteld tot behoeders van de biodiversiteit. Zij redden niet alleen hun kinderen, maar ook een hele rist diersoorten om na de Zondvloed de aarde opnieuw te bevolken. En God zegent hen met de belofte dat – als het van Hem afhangt – Hij de ramp geen tweede keer zal laten gebeuren. (Helaas hangt het nu niet alleen meer van God af…) We luisteren naar een samenvatting voor kinderen van dit lange bijbelverhaal. (S8 - zwart)
Lezing: Zondvloedverhaal (uit kinderbijbel van J.Klink)
Lied 570: Gezegend die de wereld schept (lied van verbondenheid tussen schepping, mensen en God)
Inleiding 4: De doodzonde van onverschilligheid
(S9) Even terug van de Zondvloed naar de ramp in Pakistan. In augustus vorig jaar stond één derde van het land blank, en 33 miljoen mensen waren getroffen door overstromingen, na een uitzonderlijk hevige moesson-regens en gecombineerd met massaal smeltwater van de duizenden gletsjers die het land telt. (S10) Bijna een jaar later staan er nog gebieden onder water, waardoor landbouw onmogelijk is, terwijl de volgende moessons eraan komen. Duizenden dorpen zijn verwoest; het water is vervuild, ziektes blijven slachtoffers maken. (S11) Tijdens de Klimaatfinancieringstop van vorige week smeekte de Pakistaanse premier nog eens om de 1,1 miljard dollar die de wereldgemeenschap voor hulp aan zijn land bijeen schraapte vrij te maken. Het Internationaal Muntfonds hield het been stijf omdat de Pakistaanse regering nog te weinig gesaneerd heeft in het overheidsbudget. En zonder fiat van het IMF blijven ook andere donoren de geldkraan dicht houden.
(S12-zwart) Toen ik in een christelijke think tank vorig jaar stelde dat steun aan Pakistan voor ons christenen een topprioriteit hoorde te zijn, wierp een succesvolle ondernemer me smalend toe: “Jij bent naïef. Het Pakistaanse regime is één van de meest corrupte ter wereld”. Daarbij vergat de man even dat Pakistan in de voorbije twee eeuwen letterlijk is leeggezogen door het Britse koloniale regime, en dat er ook manieren bestaan om via NGO’s de lokale boeren te helpen om hun leven herop te bouwen. Blijkbaar liggen nog lang niet alle christenen wakker van klimaatrechtvaardigheid.
Daarom koos ik als evangelielezing een tekst waarin Jezus zelf zijn verontwaardiging over die onverschilligheid de vrije loop laat. Het verhaal van Lazarus en de rijke is voor mij één van de krachtigste uit de ganse bijbel. De rijke man heeft de hongerige Lazarus niet uitgebuit, niet verjaagd, niet geschoffeerd, en hij heeft geen fysiek geweld tegen hem gebruikt. Hij is hem gewoon voorbij gewandeld zonder ook maar één woord te wisselen. Precies dat veroordeelt Jezus in extreme bewoordingen. Het gaat hem om de doodzonde van de onverschilligheid. Je hoeft m.a.w. geen zware misdaden te begaan om in de hel te belanden: het volstaat dat je niets doet!
Laat ons dus waakzaam blijven, en elkaar tot actie aansporen. Want ons gedrag, onze levensstijl, ons doen en laten maken via het klimaat het verschil voor de meest kwetsbaren, of het nu gaat om Ethiopië, Pakistan of Wallonië, of onze kleinkinderen.
Evangelielezing: Lucas 16: 19-31
Lied 412: Wie zijn leven niet wil geven (canon)
Offerande
Lied 149
Tafelgebed: 166 Adem van mensen
Onze Vader
Vredewens
Communie
Inleiding 5: in harmonie met de aarde leven
“Wat kunnen wij in Godsnaam aan het klimaat veranderen?” dachten jullie vermoedelijk tijdens de woorddienst. Is het niet vooral een zaak voor wetenschappers en politici, en voor multinationals? De Paus pleit in Laudato Si wel voor staatsmanschap en sterkere internationale instellingen. Maar tegelijk benadrukt hij dat het ten gronde gaat om maatschappijkeuzes, over waarden: “Elke technologische oplossing die de wetenschap voorstelt, zal onmachtig blijken om de ernstige problemen van onze wereld aan te pakken, als de mensheid haar kompas verliest, als we de hoge motivatie uit het oog verliezen die ons in harmonie doet leven, die ons offers doet brengen en anderen goed doet behandelen.” Daarom nodigen we jullie na de viering uit op een ‘aperitief mondial’, waar we met z’n allen in gesprek willen gaan over concrete sporen voor ons dagelijks handelen: energieverbruik, voeding, financies, consumptie, onze dagelijkse activiteiten en onze gesprekken met anderen. We zullen het heel concreet maken, zonder dogma’s of dwang, met oog voor geleidelijkheid. Belangrijk is het kompas dat we hanteren: onze dankbaarheid en zorg voor de schepping, en het visioen van Gods regenboog na de Zondvloed, als teken van verbondenheid met alle mensen van goede wil. Afspraak dus in het zaaltje na de viering.
Lied: Herschep ons hart
Slotgebed (samen): Gebed voor onze aarde (uit Laudato Si)
God,
die schuilt in het onmetelijke heelal
én in het kleinste van uw schepselen,
Gij die met uw tederheid al het bestaande omgeeft,
beadem ons met de kracht van uw liefde,
dat wij de zorg opnemen voor het leven en zijn schoonheid behoeden.
Besproei ons met vrede,
dat wij als broeders en zusters kunnen leven,
zonder iemand te benadelen.
God van de armen,
help ons de verlaten en vergeten mensen van deze wereld
die zo waardevol zijn in uw ogen,
een reddende hand te reiken.
Maak onze geesten weer gezond,
opdat wij de wereld beschermen
en haar niet plunderen,
opdat wij schoonheid zaaien
in plaats van vervuiling en verwoesting.
Raak de harten
van allen die alleen maar voordeel zoeken
ten koste van de armen en van de aarde.
Leer ons de waarde van alle dingen te ontdekken,
met verbazing te kijken
en te erkennen dat wij ten diepste verbonden zijn
met alle schepselen
op onze weg naar uw oneindig licht.
Dank dat Gij alle dagen met ons zijt.
Bemoedig ons, alstublieft, in onze inzet
voor gerechtigheid, liefde en vrede.
Zegen en wegzending (Marcel)
