1 april 2021: Witte Donderdag (2021)
“Doen en gaandeweg
begrijpen…” (Jo.13, 1-15
Jef
Schoenaerts
Intro:
schilderij “De voetwassing” van Sieger
Köder – muziek “Fratres” van Arvo Pärt
Welkom/begroeting + kruisteken
Witte Donderdag…
Spontaan associëren we deze avond met twee
overbekende verhalen uit het evangelie: het
Laatste Avondmaal en de voetwassing.
De oorsprong ervan ligt eerder in de Bijbel bij
het oerverhaal over de bevrijding van het
Joodse volk uit de slavernij in Egypte.
We luisteren naar dit verhaal uit
Exodus waaruit Witte Donderdag is ontstaan.
Lezing
Exodus 12, 1-8; 12-14
Inleiding.
“Alle komende generaties
moeten die dag vieren…” hoorden we
zonet. Die generatieoverdracht
voelde voor het Joodse volk zo cruciaal dat even
verder in het hoofdstuk staat: “Dit voorschrift
blijft voor u en uw kinderen voor altijd van
kracht. … En als uw kinderen dan vragen,
wat betekent dit gebruik, antwoord
dan…”. Dit verhaal is tot op
vandaag méér dan gewoon een verhaal: het
hoort tot de stichtingsgeschiedenis van het
Joods geloof waarbij het verhaal wordt
óvergedaan. En net door het over te
doen wordt het opnieuw werkelijkheid, krijgen de
deelnemers op hun beurt deel aan die
bevrijding. En bij
dat alles, proberen ze ook te vatten wat de kern
en de diepte ervan is.
Jezus is bewust in die
geloofstraditie van het Pesachritueel gaan
staan: hij heeft de maaltijd waarmee de
bevrijding uit de slavernij werd gevierd,
herdacht en overgedaan. En vanuit zijn
eigen bevrijdend optreden heeft hij er in woord
en daad een nieuwe dimensie aan gegeven door
twee tekenen: het brood breken en delen, de
voeten wassen als een slaaf. Ook hier is
het verhaal méér dan verhaal: Jezus hij stelt
heel eenvoudige, alledaagse gebaren en ín dat
doen hertekent hij de bevrijding en geeft hij er
een nieuwe dimensie aan. Tegelijk
staat ook hier de vraag centraal: waar gaat het
eigenlijk over? Tot twee keer toe
laat Jezus verstaan dat zijn leerlingen het niet
begrijpen en stelt hij een vraag die tot op
vandaag ook aan ons wordt gesteld: “Begríjpen jullie
wat ik gedaan heb?”…
Bij dat doén, overdoen, herdoen en
bij de poging om het te begrijpen, staan we
vanavond stil.
Laten we het eerst stil maken in
en rondom ons en bidden.
Gebed
Onnoembare en Nabije,
In verhalen sinds Mozes, vertellen
wij elkaar hoe Gij onze god wilt zijn.
In tekens sinds Jezus, doen
wij die verhalen over.
Zo houden we jou levend onder ons.
Dit doen we in tastend geloof en
in ontvankelijkheid voor jouw stem.
Maak ons tot mensen
geroepen
en ontdaan,
bewogen
en bezield,
verbonden
en geraakt,
opdat we begrijpen wat we doen,
jou achterna.
Wij vragen het U, Gij die
meegaat met mensen,
vroeger, nu en de aarde
voorbij. Amen.
Commentaar
deel 1
Van wat wij “Het Laatste
avondmaal” zijn gaan noemen, zijn er bij de
evangelisten twee versies: de versie van
Matteüs, Marcus en Lucas waar brood en wijn
centraal staan en de versie van Johannes waar de
voetwassing centraal staat. In beide
versies gebeurt er een verrassende
handeling zelfs voor zijn leerlingen ook al
volgen ze Jezus al zolang. We bekijken
even twee schilderijen die elk één versie in
beeld brengen en wijzen daarbij op twee
merkwaardige elementen in elke voorstelling.
In het eerste schilderij zien we
een afbeelding van de voetwassing gemaakt door
Sieger Köder
- Petrus springt eerst in het oog
want je ziet zijn blik en zijn houding.
Hij heeft er zich wel bij neergelegd dat Jezus
hem de voeten wast maar zijn afwijzende
linkerhand geeft ook hier aan: “Ik begrijp er
niets van.”
- De man die de voeten wast, is in
eerste instantie een onbekende. Je ziet zijn
gezicht niet. Je zou niet weten wie het is, ware
het niet dat het gelaat van Jezus weerspiegeld
wordt in het waterbekken. Jezus is
wel degelijk aan het werk maar je ziet het pas
in tweede instantie.
Het tweede schilderij stelt het
Laatste Avondmaal voor gemaakt door Armand
Demeulemeester voor de abdij van Westvleteren.
- Heel merkwaardig is hier dat er
van een maaltijd nauwelijks sprake is: er staat
niks op tafel, zelfs geen brood, geen
wijn. Wat valt hiér eigenlijk te
breken en te delen? Het geheim van dit
breken en delen ligt in de áfwezigheid van die
gaven: gave en gever zijn één geworden.
Jezus, god geeft niet iéts, hij geeft zichzelf,
mateloos, grenzeloos.
- Als je focust op de apostelen,
valt de eerder dreigende sfeer van het tafereel
op: ze zien er ontredderd uit en
zijn inzichzelf gekeerd. Ze
staan er duidelijk verweesd bij met een
uitdrukking op hun gezicht die vertelt: “Hier
begrijpen we niets van.”
Laten we met deze twee beelden op
ons netvlies luisteren naar de lezing uit het
evangelie.
Tweede
lezing: Johannes 13, 1-15
Na
de lezing: “Ubi caritas et amor” (Ola
Gjeilo)
Commentaar
deel 2
In het Laatste Avondmaal
stelt Jezus twee straffe daden. Via
twee basishandelingen uit het dagelijks leven
geeft Hij zijn persoon een heel nieuwe
lading. Hij zegt het er ook bij:
wie handelt zoals ik, brengt God present
onder mensen, zet voort wat god reeds altijd
voor mensen heeft gedaan zelfs al lijkt die god
ver weg en is er enkel het gebaar zelf dat
gedaan wordt. “Ubi caritas et
amor…. Waar goedheid en liefde
heersen, dáár is God”
Het is de voortgang van de incarnatie zoals god
die op gang heeft gebracht: doorheen de
materialiteit van de dagelijkse dingen breekt
god door in het bestaan. Breek het
brood, deel de wijn, was de voeten van elkaar en
door dit te doen, “in tekens herkenbaar”, openen
we de weg voor gods’ verschijnen onder ons.
“Begrijpen jullie dat?...”
was de vraag van Jezus.
Wellicht niet, wellicht onvoldoende.
Het hoort tot de paradoxale logica die god
hanteert dat de graankorrel moet sterven om
vrucht te dragen, dat god pas helemaal god wordt
door zich te ontledigen en dienstknecht te
worden. Dit is geen waarheid van het
verstand, het is de waarheid die groeit uit het
doen: “Doe dit om mij te gedenken.” Het is
waarheid die kan doorbreken wanneer mensen zich
ontvankelijk opstellen. Het is waarheid die kans
maakt als we worden zoals mensen in het
lied dat we nu beluisteren “geroepen, ontdaan,…
bewogen, bezield,… verbonden, geraakt.”
Lied
317 “Die mee gaat met mensen…”
Overgang
naar getuigenissen
Vandaag beleven we
een heel a-typische Witte Donderdag. Vandaag
geen handenwassing door Marcel, ook geen
doorgeven van gebroken brood... Maar misschien
kunnen we ons laten inspireren door het
schilderij van Armand Demeulemeester, waar niets
op tafel staat. Kijkend naar die lege tafel
kunnen wij ons afvragen wat er op onze tafel
ligt. Wat hebben wij te delen? En wie mag
aanzitten aan onze tafel? Met wie willen wij
delen? We kunnen daarover even nadenken
bij een stukje muziek. Nadien kan wie dit wenst,
een getuigenis hierover brengen of een gebed.
Projectie van volgende zinnetjes:
Wat
willen wij delen?
Wie mag
aanzitten aan onze tafel?
Met wie
willen wij de volgende dagen delen?
Over alles wat we op de lege tafel
hebben gelegd, willen we bidden:
Onnoembare en Nabije,
In Jezus, Uw liefste mensenkind,
werd Gij
zichtbaar onder ons.
Als hij sprak over de stervende
graankorrel, sprak hij over jou.
Begrijpen deden we het nauwelijks.
Als hij blinden genas, deelde hij
jouw licht in hun ogen.
Begrijpen deden we het nauwelijks.
Als hij zijn leerlingen de voeten
waste, wérd hij jou in al jouw dwaasheid.
Begrijpen deden we het nauwelijks.
En toen hij die laatste avond
brood brak en deelde met de woorden: “Neem, eet,
dit ben ik. Doé zoals ik”, vatte hij zijn leven
samen en schonk hij ons zichzelf als voedsel.
En begrijpen … doen we het nauwelijks.
Maar door te doen als Hij zullen
we gaandeweg begrijpen
dat
blinden ook vandaag in jouw levenslicht mogen
delen,
dat uw
koninkrijk onder ons zal groeien,
dat alles
in onze handen kan worden tot brood voor allen.
Met vallen en opstaan willen we uw
naam doen.
Gijzelf zult het tot voltooiing
brengen.
Amen.
Lied
“Geen ander brood dan wat door onze handen
gaat…” (lied 575)
Onze Vader
Zegen
Afronding
In het lijden en
de dood van Jezus waar we nu intreden, maken we
de totale ontlediging mee van onze
god. Hij is mee afgedaald “tot diep
in de dood”.
In die smartelijke gang naar de
dood werd Jezus deelgenoot aan het lijden van
elk van ons, aan het lijden van de mensheid
vroeger en nu.
Laten we dat lijden van
zovelen - vandaag en morgen - onder ogen
zien en mee dragen:
mensen die ongeneeslijk ziek zijn en de dood in
de ogen kijken
zij die in onmin leven met anderen of met
zichzelf
volken die met doodsverachting vechten tegen
onderdrukking
het lijden van de armsten van de wereld
In dit meditatief moment
beluisteren we de klaagliederen van Jeremia
zoals Rolandus Lassus die heeft verklankt.
Ik stel voor dat we deze viering
nadien in stilte verlaten en zo de nacht ingaan.
Muziek:
Lamentatio prima, primi diei van Rolandus Lassus
Schilderij:
“Het Laatste Avondmaal” van Sieger Köder
|