21 mei: Zesde Paaszondag

                     Met de kracht van de liefde
         en de waarheid onder de vleugels ( Joh.14,15-21)

Frank Cuypers

Intredelied 103: “Gezegend deze dag"

Goedemorgen en welkom
Wij weten ons samen in de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. Genade en vrede voor ieder van jullie.

Ik behoor nog tot die generatie van studenten die op het einde van het academie jaar één lange examenperiode hadden, en niet zoals de studenten nu examenreeksen in januari en juni. Dat bood enerzijds de mogelijkheid om tijdens het academiejaar langer met andere activiteiten bezig te zijn, maar anderzijds was het voor mij vooral belangrijk dat er in de laatste voorbereiding naar deze lange examenperiode elk jaar weer een bijzonder scharniermoment was: Pinksteren en de nederdaling van de heilige Geest.  De ultieme compensatie voor wat er tijdens het jaar te weinig gestudeerd werd. Elk jaar weer een unieke dosis inspiratie en moed die mij van boven geschonken werd.

In het evangelie van vandaag kondigt Jezus de komst van deze Geest aan. Hij heeft het over de Geest van waarheid. Om welke waarheid gaat het hier? Het gaat om de waarheid omtrent de persoon van Jezus. Hij is het Leven; leven vanuit Hem is een leven dat sterker is dan de dood. Hij is de Weg die naar God leidt.
Laten ook wij Jezus’ grootheid uitzingen.

Lied 112 – Heer Jezus, Koning en gezalfde Gods ….

Openingsgebed (p. 151 – Sytze de Vries)

God van de nieuwe morgen,
die ook óns licht wilt zijn,
verberg U niet
maar geef U ons te kennen
en wees hier aanwezig
in onze gemeenschap
in ons lied,
in ons gebed.

Bekrachtig ons
met uw woorden
die ons spreken van uw beloften,
die ons verlangen wekken,
die ons wegen wijzen
en doe ons
in deze gulden Paastijd
leven met Jezus
voor ogen
die deze woorden volbracht
en ze nog voor ons uitdraagt
tot de voleinding der wereld.

Inleiding op het evangelie

De afscheidsrede
We zijn in de laatste rechte lijn naar Hemelvaart. Vandaag lezen we uit het Johannesevangelie een tweede stuk van Jezus' afscheidrede op het Laatste Avondmaal. De tekst die we beluisteren is geschreven ruim een halve eeuw na de dood van Jezus. Het kan niet anders dan dat over een tijdsbestek van vijftig jaar met alles wat daarin gebeurd is, de weergave van zo een gesprek beïnvloed is. Herinneringen en verslagen van lang voorbije gebeurtenissen worden door de tand des tijds aangetast en met aanvullingen en draaisprongen verder overgeleverd. Mogelijk zijn één of meerdere woorden van Jezus letterlijk weergegeven; we kunnen dit verwachten gezien de intensiteit van het laatste samenzijn, waardoor bepaalde gezegden en uitspraken onuitwisbaar in het geheugen zijn vastgeklonken. Maar in de afscheidsrede van Jezus zit ook vijftig jaar geschiedenis van de Johannes-gemeente verweven. Na vijftig jaar mist de Johannes-gemeente Jezus nog steeds en misschien wel meer dan ooit. De meeste toehoorders hadden Jezus nooit gekend, maar hoorden enkel de onvergetelijke en onbereikbare verhalen over hem. Tegelijk leefden zij in voortdurende bedreigingen vanuit de nabije synagoge, die het bestaan van de Messias-gelovige joden in geen enkel opzicht tolereerde.

Wat voor ons ligt is dus veel meer dan een verslag. Het is een door talloze beproevingen en ondervindingen beïnvloede en bewerkte tekst geworden, van mensen die het afscheid van Jezus een halve eeuw nadien nog altijd aan den lijve doorvoelden en in hun situatie van verdrukking en isolement geen moeite hadden die vijftig jaar terug te denken. Zij wilden niets liever dan Jezus in hun eigen situatie en in hun moeilijkheden opnieuw aanhoren. Daarom luisteren zij alsof hij tot henzelf sprak. De woorden van Jezus zijn tot een troostrede geworden die over de eeuwen heen ook onze gemeenschap in de 21e eeuw kan beroeren en aanspreken. De woorden die er staan zijn niet alleen en zelfs niet allereerst negentien eeuwen oud, zij zijn tijdeloos en hedendaags. Jezus spreekt hier tot ver buiten en na het Laatste avondmaal in Jeruzalem. Jezus spreekt vandaag en tot ons.
We luisteren samen naar het evangelie van Johannes.

Evangelietekst: Johannes 14, 15-21

Als je mij liefhebt, houd je dan aan mijn geboden. Dan zal ik de Vader vragen jullie een andere  pleitbezorger te geven, die altijd bij je zal zijn: de Geest van de waarheid. De wereld kan hem niet ontvangen, want ze ziet hem niet en kent hem niet. Jullie kennen hem wel, want hij woont in jullie en zal in jullie blijven. Ik laat jullie niet als wezen achter, ik kom bij jullie terug. Nog een korte tijd en de wereld zal mij niet meer zien, maar jullie zullen mij wel zien, want ik leef en ook jullie zullen leven. Dan zul je begrijpen dat ik in mijn Vader ben, dat jullie in mij zijn en dat ik in jullie ben. Wie mijn geboden kent en zich eraan houdt, heeft mij lief. Wie mij liefheeft zal de liefde van mijn Vader en mij ontvangen, en ik zal mij aan hem bekendmaken.’

Tussenzang 368 – Al heeft Hij ons verlaten

Homilie

Bij het lezen van de commentaren rond dit evangelie en meer uitgebreid over de volledige afscheidsrede van Jezus tekenden zich bij mij een aantal thema’s af die op een zeer bijzondere manier met elkaar verbonden zijn en in elkaar overgaan. We kunnen ze mogelijk ook zonder veel moeite op ons eigen leven en onze geloofsweg leggen.
Ik benoem ze eerst kort: afscheid en ontreddering – de helper en Geest van de waarheid – liefde. Laat ons op elk wat nader ingaan.

Afscheid en ontreddering
De leerlingen zijn door de afscheidsrede helemaal van slag. Wat zal er met hen gebeuren als Hij weg is. Niet alleen hun meester en leraar, maar men kan haast zeggen, hun vader, de grondlegger van hun bestaan, staat op het punt weg te vallen en voorgoed te verdwijnen. Hun verwachtingen waren verpulverd. Ze waren bezig geweest over de beste postjes in het toekomstig koninkrijk, maar plots blijven ze achter als wezen en staan ze als medeplichtigen van Jezus ook plots nog bloot aan vervolging.
En voorzover ze nog geloofden in wat hij had verkondigd heeft - wat moesten ze ermee? Die boodschap verder uitdragen? Daar voelen ze zich niet toe in staat. Zodra de hetze rond Jezus wat bekoeld was, zetten ze een punt zet achter hun Jezustijd en keerden terug naar hun oude stek. Ze werden weer doodgewone beroepsvissers.

Het gevoel van verweesdheid van de leerlingen gaat tijden en plaatsen te boven. Het zijn niet alleen maar de leerlingen die eenzaam en alleen achterblijven. Door de geschiedenis van de afscheidsrede zijn het de prille gelovigen van vijftig jaar later en zelfs van alle tijden die zich verlaten voelen. Is het gevoel van verlatenheid ook ons niet bekend? Hoe moeten wij verder vanuit deze ontreddering? Hoe moesten de leerlingen verder? In het evangelie wordt dit gevoel van verlatenheid doorbroken door Jezus die aan de leerlingen een helper toezegt.

De helper en Geest van de waarheid
Jezus begreep de ontreddering van zijn leerlingen en had met hen te doen. Hij wil hen niet als wezen achterlaten maar belooft hen een helper te sturen. In het Grieks wordt die helper “Parakleitos” genoemd. Het is belangrijk op deze helper, de Parakleitos, dieper in te gaan want het is een zeer bijzondere kracht of aanwezigheid. Ook nu nog voor ons. Een éénduidige vertaling bestaat er niet voor. Het is een term uit de gerechtswereld en betekent zoiets als een voorspreker, een bemiddelaar, iemand die ter hulp geroepen wordt. Hoe werkt deze helper ? Hoe werkt hij voor de leerlingen en de eerste christenen. Hoe werkt hij voor ons?

In het Nieuwe testament wordt de Parakleitos enerzijds verbonden met Christus, als helper die in de eindtijd ons, zondige gelovigen, bij de Vader zal verdedigen. Dat zal ons dus later mogelijk meer duidelijk worden.

Anderzijds, en veel belangrijker in het nu is hoe Jezus de Parakleitos aankondigt als een helper die we elke dag kunnen ervaren als iemand die ons bijstaat om de waarheid te vinden en liefdevol te zijn. Johannes is de eerste die deze helper bovendien als “de Geest” benoemt.

Om welke waarheid gaat het hier? Het gaat over de waarheid te weten wat je te doen staat tegenover wat er gebeurt in de wereld. Het gaat om de waarheid omtrent de persoon van Jezus. Hij is de Weg die naar God leidt en de Weg die we volgen als we zijn geboden onderhouden. “Waarheid” is hier dus niet alleen een verstandszaak, niet alleen het 'kennen van 'waarheden', maar een waarheid die ook gedaan dient te worden. De evangelist Johannes zegt het heel duidelijk: "Wie de waarheid doet gaat naar het licht opdat van zijn daden mag blijken dat ze in God zijn gedaan".

Het is een feitelijke waarheid dat de armoede in onze streken steeds meer mensen treft, dat de vereenzaming toeneemt, dat zinzoekende mensen geen voedsel vinden voor hun ziel. Geïnspireerd door de Geest wordt het een christelijke waarheid dat wij die mensen onze broeders en zusters noemen. En dat we zo die waarheid concreet maken. Hoe we God concreet maken in het alledaagse leven, hoe we de logica die bij God hoort vertalen in onze omgang met elkaar, dat is de uitdaging waar we samen voor staan. In openheid voor de Geest van de waarheid, dienstbaar zijn aan mensen, als dienst aan God.

Liefde
De Geest staat ons ook bij om liefdevol te zijn. Om welke liefde gaat het ? Het gaat niet om de liefde die beperkt blijft tot sentimentaliteit, tot eigen emoties, en die niet oproept als brug naar de ander.
Het gaat wel om de Liefde zoals Jezus die heeft voorgeleefd. Jezus haalt liefde en liefhebben weg uit de sfeer van louter sentimentaliteit, liefde die alleen met zichzelf bezig is. Liefhebben wordt op die manier “zich houden aan”, het is een engagement. Dat engagement begint in je alledaagse leven. Bruggen slaan over onze privé-ommuring heen..., over de muren die we optrokken om ons eigen persoontje veilig te stellen, om de eigen cultuur te vrijwaren tegen vreemde inbreng. Liefhebben staat voorop. Jezus zegt : "Als jullie mij liefhebben, zul je ter harte nemen wat ik jullie opdraag".

Tegenover deze liefde staat de kille wereld van zelfgenoegzaamheid, van zakelijkheid, nuttigheids- en marktgericht denken die geregeerd wordt door de wetten van geld en profijt. Daar - en onze evangelietekst laat er geen twijfel over bestaan - daar kan de 'Geest van waarheid' niet komen. Daar kent men hem niet, daar kan hij niet ontvangen worden omdat men daar andere omgangsnormen hanteert, andere dan de liefdesnorm waar Jezus voor stond.

Om lief te hebben zoals Jezus is er een Geest nodig die je bijstaat en die hoort bij het engagement: hij helpt je boven de wereld uit te tillen, boven de zwaartekracht van de wereld van beneden, boven de zwaartekracht die ook mij aan de wereld bindt.

Liefhebben in de Jezusstijl is zoals thermiek: we worden als door stijgende krachten onder onze vleugels gedragen om de wereld met zijn “eigen wetten” te kunnen loslaten om een “andere wereld” binnen te gaan, een wereld van anders omgaan met elkaar. Liefde is geëngageerde vrijheid die alle krachten van het hart mobiliseert. Het is dynamiek van binnenkant tot binnenkant, aantrekkingskracht en stuwkracht.

Wij leven in een wereld met zijn eigen wetten en sociaal economische en culturele realiteit. We kunnen ons daar niet buiten plaatsen. In deze wereld ligt onze opdracht. Maar we moeten daarom niet slaafs de wetmatigheden en prioriteiten van deze wereld volgen. Gedragen door de inspiratie en aanmoedigingen van de Geest van de waarheid kunnen we God concreet maken in de alledaagse wereld telkens wanneer we in de mens van de eerstvolgende ontmoeting onze broeder of zuster zien.
Amen.

Offerande –
     muziek: BWV 86 "Wahrlich, wahrlich, ich sage euch" – Aria “Gott hilft gewiss”
Lied 149 – Oergebaar
Groot dankgebed: “Gij zijt het” – tafelgebed voor de Paastijd
Onze Vader + vredeswens:
Communie – muziek: BWV 233 –“Cum Sancto Spiritu”
Communielied: 567 "Vleugels van vertrouwen"

Gebed

Heer God en Vader
We danken U dat uw Zoon 
voor ons gebeden heeft 
en U gevraagd heeft 
om ons een pleitbezorger te zenden

Help ons om elke dag opnieuw
uw Geest die in ons binnenste woont.
te herkennen.
Laat die Geest zo krachtig worden 
dat hij onze daden richt
zodat we groter worden
in uw evangelische liefde
Geef ons de bereidheid 
om ons leven te geven voor elkaar
zodat uw Zoon in onze gemeenschap 
kan komen wonen

Dat vragen we U 
door Christus onze Heer

Aankondigingen en zegen
Muziek BWV652 - Komm heiliger Geist –

Bronnen
Archief Filosofenfontein
Archief Preek van de week
Emmaüsgroep Leuven
Jan Nieuwenhuis, Johannes de Ziener – Het evangelie – de brieven en de openbaring