17 augustus 2014: 20e zondag door het jaar

Ontmoeting met de Kanaänitische vrouw (Mt, 15, 21-28)

Gond Mertens

Inleiding

Vandaag vertelt Mt over de ontmoeting van Jezus met de Kanaänitische vrouw. Wat heeft me in dit verhaal vooral getroffen? Hoe een moeder vecht voor haar kind, het meest dierbare wat ze heeft, en hoe ze haast het ononmogelijke doet om het te beschermen en te helpen in alle omstandigheden…Als vrouw van ’allochtone’ afkomst, roept de Kanaänitische de hulp in van een joodse man… Op zichzelf een ongewone situatie, want joden en heidenen lopen niet zo hoog op met elkaar …

Heb medelijden, Heer, zegt ze. Help mij, mijn dochter wordt vreselijk gekweld door een demon… Jezus schijnt die vreemde vrouw eerst volkomen te negeren en keurt haar zelfs geen woord waardig. Stel je maar eens voor dat op de vraag om dringende hulp voor je kind, je geen antwoord krijgt van iemand waarin je onvoorwaardelijk gelooft en naar wie je vol verwachting uitkijkt… Na heel wat verwarring krijg je uiteindelijk te horen, dat het redden en genezen van je dochter niet binnen die persoon zijn opdracht of bevoegdheid ligt… daar sta je dan…wat nu? Een moeder laat zich niet zomaar afschepen of afschrikken, integendeel ze geeft de strijd niet op…
Bij het einde van een gelijkaardige situatie in het evangelie van Mt prijst Jezus nadrukkelijk het diep vertrouwen van de Kanaänitische; ‘Vrouw, groot is uw geloof! Wat u verlangt, zal ook gebeuren.’

In zijn boek: Vormen van religieuze ervaring schrijft William James: 'Help!, help!', deze vraag (homilie van Marcel van vorige zondag) ‘verwoordt de echte kern van het religieus probleem.’ Volgens de auteur is de oudste vorm van geloven, een kreet om hulp, en al wat religie daarbij nog bedacht of toegevoegd heeft, is secundair t.o.v. deze kreet… Hij zegt ook; ‘Het kwaad is een integraal bestanddeel van ons bestaan’. Niet de voorstelling maar de verlammende ervaring ervan maakt de behoefte aan hulp nog groter. Je afkeren van dit kwaad en eenvoudig weg het goede doen is prachtig zolang het werkt… Daarom zijn alle troostvolle gedachten en optimistische redeneringen uiteindelijk ontoereikend en niet in staat om hoopvol en bevrijdend te leren leven met diep verdriet, tegenslag, ziekte, lijden en dood. De boodschap van een religie moet even sterk aanspreken als de klacht en de kreet om hulp…

Christendom en Boeddhisme zijn in essentie verlossingsgodsdiensten, schrijft de auteur.
Zij roepen op tot inkeer en spirituele transformatie; richt je aandacht naar je diepste zelf.
De mens moet afsterven aan een onwaarachtig leven om te kunnen worden herboren tot een waarachtig, bevrijdend bestaan… Wij ervaren immers vaak negatieve, duistere en vernietigende krachten in ons en in de wereld…. De mens lijkt soms bezeten of dreigt te worden overheerst door een ‘ vreemde wil’(een demon…).

Paulus zegt het zo; “Wat ik doe, doorzie ik niet, want ik doe niet wat ik wil, ik doe juist wat ik haat.” Jezus heeft macht over die destructieve krachten maar zij niet over hem. Hij geeft aan zijn apostelen de opdracht; ‘om onreine geesten en demonen uit te drijven en iedere ziekte en kwaal te genezen’.

Kan een religie daadwerkelijk inspireren bij ons zoeken naar een verlossend antwoord op de realiteit van het kwaad en biedt ze uitzicht op een reeël menswaardig bestaan voor alle mensen nu en altijd? Op enkele van deze gedachten en vragen wil ik wat dieper ingaan.

Gebed

Heer God, luister en zie naar ons om!
Bevrijd ons uit duisternis en onmacht.
Laat niet het kwaad dat ons verdeelt en leeg maakt over ons komen.
Red ons uit de greep van al wat ons gevangen houdt en neerhaalt,
Breng ons thuis bij U.
Heer Jezus, Zoon van David, help mij!
Jij die medelijden hebt gehad met tollenaars , uitgestotenen, zieken en zondaars ,
Jij die velen van hun kwalen hebt genezen,
Jij die aan de Kanaänitische vrouw hebt gezegd, zoals u gelooft zal geschieden…
Geef mij een groot geloof, verdiep mijn vertrouwen.
Leer mij de weg gaan naar mijn diepste zelf
en open dan mijn ogen voor het wonder
van Gods geboorte in mij.

Eerste lezing: Enkele gedachten uit het Tibetaans boek van Leven en Sterven.

Een verandering in de betekenis en de visie op onze samenleving is noodzakelijk om deze wereld zowel politiek als economisch en sociaal te veranderen. Het komt erop neer dat men de samenleving, het individu en zijn relaties in een ander licht ziet. Een visie van heelheid moet het individu de kracht geven om het bewustzijn te transformeren en daarmee de samenleving. Maar die verandering moet beginnen bij ieder mens apart; het moet voor hèm veranderen’. ( David Böhm)

Ik loop door een straat.
Er is een diep gat in het trottoir
Ik val erin.
Ik ben verloren…ik ben radeloos.
Het is mijn schuld niet.
Het duurt eeuwig om een uitweg te vinden.

Ik loop door dezelfde straat.
Er is een diep gat in het trottoir
Ik doe alsof ik het niet zie.
Ik val er weer in.
Ik kan niet geloven dat ik op dezelfde plek ben.
Maar het is mijn schuld niet.
Het duurt nog lang voordat ik eruit ben.

Ik loop door dezelfde straat.
Er is een diep gat in het trottoir
Ik zie dat het er is.
Ik val er weer in…het is een gewoonte.
Mijn ogen zijn open.
Ik weet waar ik ben
Het is mijn schuld.
Ik kom er direct uit.

Ik loop door dezelfde straat
Er is een diep gat in het trottoir
Ik loop eromheen.

Ik loop door een andere straat. ( Portia Nelson)

Homilie

De ontmoeting tussen Jezus en de Kanaänitische vrouw heeft plaats in de streek van Tyrus en Sidon, aan de Midellandse Zee, ten Noorden van Palestina (het huidige Libanon). Voor Joden ‘ het land van de heidenen’. Mt vertelt dit verhaal tussen twee broodvermenigvuldigingen in. (Mt 14, 13-21 en Mt 15,32-39) Via een opmerking van Jezus in 16,9: ‘ begrijpen jullie het dan nog niet…’ onderstreept Mt het herhaaldelijk onbegrip van de leerlingen en het hardnekkig ongeloof van het joodse volk.

Dit staat in schril contrast met het groot vertrouwen van een heidense vrouw, een niet-Joodse… Zij (h)erkent Jezus wel als de Messias en ze spreekt hem ook zo aan: ‘Zoon van David’ help mij! Jezus echter weigert tot drie maal toe in te gaan op de vraag om genezing van haar dochter.
Een eerste keer door een negerend zwijgen, ( komt wat kwetsend over…)
Een tweede keer via de apostelen die willen dat het geschreeuw en aandringen van de vrouw stopt, ze vragen aan Jezus om haar weg te sturen… (ook niet zo flatterend)
Pas een derde keer spreekt hij de vrouw zelf aan: ‘Het is niet goed om de kinderen hun brood af te nemen en het aan de honden te voeren.’ Weer wat choquerend…

Dit antwoord is een variatie op een andere uitspraak bij Mt: ‘werp het heilige niet voor de honden’… Honden in de mond van de joden is een scheldwoord voor heidenen, het heilige is hier het brood voor de kinderen. Dit wekt het vermoeden dat of Jezus of Mt denken in termen van schaarste en overvloed… Er moest eens niet genoeg zijn voor de kinderen… De vrouw gelooft rotsvast dat er genoeg is voor iedereen …
Genoeg aan wat? Aan brood natuurlijk, maar ook het Messiaanse heil is universeel en alomvattend… De mens leeft niet van brood alleen…

De negatie en afwijzende reactie van Jezus op de smeekbede van deze heidense vrouw komt wat onbegrijpelijk over, maar zij wordt er niet door van haar stuk gebracht, integendeel...Ze houdt vol en durft zelfs nog wat dichter komen met haar vraag om hulp en bevrijding. Deze tussenkomst is ontroerend mooi: ‘mijn dochter wordt vreselijk gekweld door een demon…’ Wat duidelijk is dat we geconfronteerd worden met een zielsongelukkige moeder, die de situatie van haar kind niet langer kan aanzien, en om het te helpen trotseert ze alle bestaande taboes… Als Jezus haar duidelijk wil maken alleen te zijn gezonden naar de verloren schapen van Israël is zij nochtans rotsvast overtuigd van zijn universele Messiaanse zending, en ze antwoordt: ’Zeker Heer, maar de honden eten toch de kruimels op die van de tafel van hun baas vallen.’ Jezus is diep getroffen door dit sterk geloof en diep vertouwen en hij zegt: ‘Wat u verlangt zal ook gebeuren.’

Welke boodschap komt er vanuit dit verhaal op ons af? Of anders verwoord: Wat is mijn diepste verlangen en hoe ga ik om met de duistere machten in mezelf en in de wereld? Het kwaad in en rondom ons kunnen en mogen we niet ontkennen, minimaliseren of bagatelliseren: Individualisme, materialisme, onrecht, geweld en dood, bedreigen onze wereld elke dag opnieuw…Een religieuze boodschap kan ons helpen zoeken naar antwoord voor een beter mens-zijn.

Maar we weten ook dat zeker niet alle godsdiensten en religieuze leiders dit hoopgevend en bevrijdend visioen hoog in hun vaandel dragen, integendeel… Jezus zelf heeft de strijd tegen het kwaad en de kwade machten van zijn tijd niet geschuwd. Hij trad krachtdadig op tegen bedrog, onrecht, fanatisme, huichelarij en onmenselijk handelen. ‘Hij was het die onze ziekten wegnam en onze kwalen op zich heeft genomen’. (Mt 8, 17) Hij veroordeelde het kwaad in de mens maar niet de mens zelf; “Ik ben niet gekomen om rechtvaardigen te roepen maar zondaars”.( Mt 9,13 ) ’Gezonde mensen hebben geen dokter nodig’. Maar inkeer en omkeer zijn noodzakelijk om de demon in onszelf en in de wereld te bestrijden. De denkende mens komt met zijn verstand alleen hiermee niet verder , behalve als hij in gelovig vertrouwen beroep doet op het mysterie van Gods grenzeloze barmhartigheid en mededogen…. Daarom ook schreef W. James: 'Help, help, verwoordt de echte kern van het religieus probleem’.

Genezing, bevrijding gebeurt meestal niet vanzelf maar steunt op een voortdurend proces van afsterven en loslaten van alles wat het herboren worden tot een nieuw bestaan onmogelijk maakt. Daarom benadrukken de wijzen van alle godsdiensten het groot belang van spirituele transformatie! Richt je aandacht naar binnen, je diepste zelf, en vraag je af door wie of wat word ik gekweld… En ga dan vastberaden ‘het gat in het trottoir’, (je demon) uit de weg en loop door een andere straat. ‘Wat u verlangt zal ook gebeuren’, zei Jezus .. En zo ben ik terug bij het begin van het verhaal en de vraag van de Kanaänitische:

Help mij, Heer, Zoon van David, ’Help’
Red mij en de wereld uit de greep van het kwaad
Verdiep mijn verlangen naar U
Open mijn ogen voor het visioen
van Gods geboorte in mijn leven.