18 maart 2012: 4° zondag van de vasten

Herboren uit water en Geest

Marcel Braekers

Begin: stilte om de vele slachtoffers van het busongeval
Kaars wordt naar voor gebracht

Gebed

Hoe kunnen wij spreken
Waar vinden wij de woorden, o God,
Om ons ongeloof en verdriet te verwoorden
Om de jonge, levenslustige kinderen, de zorgnabije volwassenen te gedenken.
Hoe zouden willen we aanwezig zijn in de wanhoop en het verdriet
van zoveel getroffen families.
In machteloze nabijheid vragen wij u, God,
Wees troostende nabijheid voor deze mensen,
Geef uw ongekende kracht
Wees stille nabijheid
In deze verlaten tijd. Amen

Openingszang 319: “Woestijnlied”

Begroeting

Soms denk ik van mezelf dat ik een onverbeterlijke romanticus ben. Ik werd bij een van de mooiste natuurgebieden in Vlaanderen geboren. Als kleine jongen kon ik uren liggen dromen in de natuur, kijken naar de wolken of turen in het water van de beek, die een eindje verder achter het huis liep. Niet toevallig werd mijn favoriete boek De kleine Johannes van Frederik van Eeden. Johannes die ’s avonds naar de ondergaande zon zat te turen en ervan droomde om daarin opgenomen te worden. Diezelfde Johannes, die helemaal ontwricht raakte toen hij kennis maakte met Wistik. Het figuurtje dat de eerste rationele opstoot in elk kind aankondigt en dat die eerste liefde dreigde onderuit te halen. Wistik die de kleine Johannes verplichtte om met al zijn krachten naar een nieuwe verbondenheid te zoeken. Ik herkende mij helemaal in zijn verdriet en verdere zoektocht.

Toen ik dan als kind het verhaalde hoorde van Nikodemus en Jezus hoorde zeggen dat we opnieuw moeten geboren worden, en wel uit water en Geest, paste dat helemaal in mijn romantische natuur- en geloofsbeleving. Pas als volwassene ging ik beseffen wat Jezus wellicht had bedoeld en welke verre consequenties dit heeft. Ik begrijp die uitspraak als de diepe visie die Jezus had op dè mens. Het betekent dat onze diepste kern altijd een hang heeft naar dat andere en oneindige, dat zich nu eens heel aards en profaan aandient in de schoonheid van de natuur of in de ontroering om de liefde en het verdriet van mensen, en op andere momenten als een diep verlangen naar het heilige en naar God.

In de voorbije zondagen werd elke keer op de ramshoorn geblazen en hoorden we de oproep van de profeet Joël om ons te bekeren. Bekeren door ons af te keren van banale, ongezonde gewoontes, bekeren door ons toe te keren naar elkaar en de zorgen en vragen van elkaar te helpen dragen, of bekeren zoals vorige zondag zo mooi aan bod kwam als zorg om het lot van de landen in het Zuiden en de manier waarop multinationals schaamteloos hun grondstoffen ontfutselen.

De confrontatie tussen Jezus en Nikodemus gaat nog verder. Je moet je niet alleen bekeren, je moet opnieuw geboren worden. ‘Sterven aan de oude mens en opstaan tot een nieuw leven’, schreef sint Paulus. Zou je bij zo’n taal niet even sceptisch als Nikodemus worden en je afvragen of je een tweede keer in de schoot van je moeder zou moeten kruipen. Arme moeder. Wat heeft Jezus met die radicale uitspraak wel bedoeld? Daarover gaat deze woorddienst. Het is niet alleen een oproep tot vasten, alle thema’s van de Paasnacht worden aanwezig gesteld en wij worden nu al uitgenodigd om ons door de symbolen van water en vuur te laten transformeren tot nieuwe mensen.

Vergevingszang 315: “Wat ik gewild heb”

Gebed

Eeuwige,
God van redding en van licht,
Wat Gij van oudsher doet,
Doe dat heden aan ons:
Spreek uw woord van bevrijding, neem ons bij de hand
Leid ons weg uit het slavenhuis en zet ons op weg naar et land van uw belofte
Weef ons aan elkaar en geef kleur aan ons leven
Verbind ons diepste zelf met de taal van water en Geest
Opdat wij herboren worden tot een leven van gemeenschap.
Dat vragen wij door Jezus uw zoon en onze broeder.

Inleiding op de lezing

Hij was niet de eerste de beste. Hij had een lange theologische opleiding achter de rug en was een erkend schriftgeleerde. Net als Jezus kwam hij uit Galilea en had carrière gemaakt in Jeruzalem waar hij één van de drie rijkste inwoners was. Nikodemus, want over hem gaat het, was nieuwsgierig. Hij kwam niet als een inquisiteur, maar als theoloog en wilde vooral luisteren. Wie was die Jezus en van waar haalde Hij zijn kennis zonder opgeleid te zijn? Nikodemus kwam in de nacht, de nacht van zijn geloof. Het was niet zomaar een nacht, maar de paasnacht, de nacht van bevrijding. Luister hoe de evangelist Johannes geleidelijk Jezus spreken overneemt om zijn eigen geloof in Jezus als de Christus uit te spreken.

Uit het evangelie van Johannes 3, 1-16.

Lied 551: “Roept God een mens tot leven”

Homilie

Dikwijls vertel ik bij een doopviering dat wij mensen in feite twee keer geboren worden. Een keer uit de moederschoot waardoor een stempel gedrukt wordt waar we nooit meer onderuit kunnen. Geboren uit deze ouders, met dit genetisch materiaal op deze plaats en in deze tijd. Zo worden we mens door de feitelijkheid van dit leven te accepteren. Maar tegelijk heb ik de indruk dat elk kind een tweede keer geboren wordt: geboren uit iets dat onnoembaar is en ontsnapt aan elk determinisme (en daarom ‘zijn onze kinderen nooit onze kinderen, maar behoren ze iets of iemand anders toe).
Ieder kind wordt daarom doorheen zijn opvoeding en groei geboren uit iets van het andere, iets dat niet door mensen is veroorzaakt. Geboren uit aarde, lucht, water en vuur zoals men in de Middeleeuwen en de Oudheid dacht. Het maakt ons gevoelig voor schoonheid van woorden, voor de oneindigheid die schuilt in de klanken van muziek, voor de mysterieuze aantrekkingskracht die de aarde en de natuur op ons heeft. Door die tweede geboorte behoren we ook toe aan de Ene, de Onnoembare, de Lichtbron.

Misschien klinkt het voor jullie wat heidens als ik zeg dat we uit water, vuur, lucht en aarde zijn geboren, maar deze oerelementen werden ook doordrongen van religieuze betekenis. Het water werd hét grote teken van Uittocht uit slavernij. De lucht werd doordrongen van de Geest die ons opneemt en drijft naar de wereld van de ander die ons lief is of die onze zorg nodig heeft. Het vuur werd een bijzonder teken van Gods aanwezigheid die sprak in het brandende braambos, die lichtend scheen op de berg waar Jezus werd verheerlijkt en die we aanwezig weten in het Paasvuur en neerdaalt met Pinksteren. De aarde werd tot heilige grond waar iedereen recht heeft om in vrijheid en waardigheid te leven. Door die tweede geboorte behoort ons diepste zelf toe aan de ander, aan de aarde, aan het de schoonheid, aan het licht.

Wat Jezus bedoelde was meer dan zich bekeren. Het is een heel nieuw begin dat alleen van boven of van de overkant kan gegeven worden (ginomai anothen, schrijft Johannes). Meestal zijn we bezig met wat we meedragen van onze eerste geboorte en verliezen we ons in de alledaagse zorgen en behoeften. Jezus vraagt echter onze energie te steken in die tweede geboorte en ons te laten meevoeren, of sterker nog ons te laten transformeren door de symbolen van die andere wereld.

Zo is deze vastentijd een zoektocht naar ons diepste weefsel, naar een lege plek in onszelf waar alles in elkaar vervloeit: licht en water, God en het beloofde land, het leven in zijn schoonheid en kwetsbaarheid, of in woorden van de kleine Johannes ‘de bloemklok van een winde waarin windekind werd geboren.’ Het is de tijd om de aarde aan zichzelf terug te geven in plaats van haar uit te putten en leeg te zuigen voor eigen behoeften. Het is de tijd om met en voor anderen die nieuwe wereld te dromen en te realiseren waar het goed wonen is voor iedereen.

Groot dankgebed 162: “Tafelgebed in de veertigdagentijd”

Zang na de communie: bij de voorbeden telkens een strofe van 603 (“Wij bidden U om vrede”)

Voorbeden

God van licht,
Wij bidden om uw aanwezigheid
Uw tegenwoordigheid van Geest in ons doen en laten.

Licht op in onze duisternis
Inspireer ons tot een nieuw elan,
Weg uit sleur, moedeloosheid, oppervlakkigheid en kortzichtigheid.
Moge het worden zoals Gij hebt gewild God:
Licht dat niet dooft, liefde die blijft.

Herschep de rust die wij hier zoeken tot nieuwe onrust
Vanwege mensen in het donker, vanwege hun plannen die geen kansen krijgen.
Mogen wij doen zoals Gij hebt gewild, God:
Licht zijn dat niet dooft, liefde die blijft.

Maak het gebed om ons nooit te laten vallen tot
Bereidheid om elkaar niet los te laten.
Houd de ziel in ons lijf, het hart bij ons hoofd
De droom bij de daad.
Zodat het kan worden zoals Gij hebt gewild,
God: licht dat niet dooft, liefde die blijft.

Geef licht en toekomst aan hen die onverwacht en onverdiend
Uit dit leven zijn weggerukt:
Jonge kinderen, toegewijde volwassenen.
Wees hen en allen die met verlies achterblijven nabij.