8 januari 2012 : Openbaring of Driekoningen

Arnout Malfliet

Intredelied: 568, "Wij zoeken U als wij samen komen"

Inleiding:

Vandaag viert de Russisch Orthodoxe Kerk Kerstmis. Ze volgen de zogezegde Juliaanse kalender in plaats van Gregoriaanse die wij hier in het Westen hanteren. Het is nu net het Kerstfeest dat de kalender en dus het nieuw jaar bepaalt. En dat verschil heeft met de vroege evolutie van het Christendom te maken. Vandaag vieren we Epifanie of openbaring van Christus. Epifanie komt van het Griekse Epi (bij) en phanein (schijnen, tonen, verschijnen). Christus toont zich aan de hele wereld door middel van enkele Oosterse vreemdelingen die hem bezoeken en dan die blijde boodschap gaan verkondigen ver buiten de landsgrenzen van Palestina.

Ze kwamen uit het Morgenland, het Oosten. De plaats waar vroeger de meeste kerken hier in het Avondland naar gericht werden. En natuurlijk kwamen ze uit het Oosten. De ‘epifaneia-gedachte leefde in het Oost-Romeinse rijk al eeuwen lang. Oosterse vorsten hadden al van in de tijd van ptolemeeën, dat is zo ongeveer 300 jaar voor onze tijdrekening, bij het begin van hun regeerperiode met veel grote luister een soort van blijde inkomst gehouden als God-koningen, een soort van incarnatie van de rijksgod waarin deze zich herstellend en genezend openbaarde.

Het feest van epifanie was trouwens niet één van de eerste belangrijke feesten in het Christendom. Enig opzoekingswerk leert ons dat Kerstmis en alle aanverwante feesten zoals ‘drie-koningen’ pas na een geruime tijd gevierd werden. Eerst was er in het Christendom de Paasgedachte en de vieringen daar rond. En vanuit die idee werd dan de verschijning van Christus op Aarde gevierd. En waar de hele passietijd op enige historiciteit gebaseerd is, kan men dit heel moeilijk achterhalen voor de vieringen rond de geboorte van Christus. Het is dus een zeer sterk symbolisch geladen moment.

En wanneer we dan spreken over de verschijning van Christus, dan kunnen we ons onmiddellijk de vraag stellen: wanneer is Christus verschenen? Wanneer is hij Christus geworden voor de wereld? Bij zijn geboorte als een weerloos kind? Bij het bezoek van drie wijzen uit (hoe kan het anders) het Oosten? Bij zijn Doopsel in de Jordaan door Johannes, het begin van zijn openbaar leven als Rabbi? Bij zijn eerste wondertekenen waarin hij zich als Gods zoon openbaart zoals in het wijnwonder van Kana?

Al deze 3 momenten geboorte, doop en wonderteken hoorden vroeger samen in één feest: Epifanie of openbaring. Maar omdat in het Westen de symbolische mysteriefeesten minder weerklank vonden (ze hadden geen basis in het profane leven zoals dat wel het geval was met de openbaringsfeesten van koningen in het Oosten) werden dit hoogfeest opgedeeld in verschillende momenten, waarvan we vandaag het tweede deel van het geboortefeest vieren: Drie koningen. En of koningen wijze mensen zijn wil ik vandaag even in het midden laten. In ieder geval zijn ze uit de sleur van hun dagelijks bestaan weggetrokken en hebben ze een ster gevolgd die hen heeft geleid naar een Heiland.

Tussenzang: 410: De Heiligen ons voorgegaan

Evangelie: Mt. 2, 1 - 12 De vlucht voor Herodes en Archelaüs

[1] Toen Jezus geboren was in Betlehem in Judea, tijdens de regering van Herodes, kwamen er magiërs uit het Oosten in Jeruzalem aan. [2] Ze vroegen: ‘Waar is de pasgeboren koning van de Joden? Wij hebben namelijk zijn ster zien opgaan en zijn gekomen om hem eer te bewijzen.’ [3] Koning Herodes schrok hevig toen hij dit hoorde, en heel Jeruzalem met hem. [4] Hij riep alle hogepriesters en schriftgeleerden van het volk samen om aan hen te vragen waar de messias* geboren zou worden. [5] ‘In Betlehem in Judea,’ zeiden ze tegen hem, ‘want zo staat het geschreven bij de profeet: [6] “En jij, Betlehem in het land van Juda, bent zeker niet de minste onder de leiders van Juda, want uit jou komt een leider voort die mijn volk Israël zal hoeden.”’ [7] Daarop riep Herodes in het geheim de magiërs bij zich; hij wilde precies van hen weten wanneer de ster zichtbaar geworden was, [8] en stuurde hen vervolgens naar Betlehem met de woorden: ‘Stel een nauwkeurig onderzoek in naar het kind. Stuur mij bericht zodra u het gevonden hebt, zodat ook ik erheen kan gaan om het eer te bewijzen.’ [9] Nadat ze geluisterd hadden naar wat de koning hun opdroeg, gingen ze op weg, en nu ging de ster die ze hadden zien opgaan voor hen uit, totdat hij stil bleef staan boven de plaats waar het kind was. [10] Toen ze dat zagen, werden ze vervuld van diepe vreugde. [11] Ze gingen het huis binnen en vonden het kind met Maria, zijn moeder. Ze wierpen zich neer om het eer te bewijzen. Daarna openden ze hun kistjes met kostbaarheden en boden het kind geschenken aan: goud en wierook en mirre. [12] Nadat ze in een droom waren gewaarschuwd om niet naar Herodes terug te gaan, reisden ze via een andere route terug naar hun land.

Weten jullie wat de volgende zin is van Mattëus?

Kort nadat ze de wijk hadden genomen, verscheen aan Jozef in een droom een engel van de Heer.

Is het u ook al opgevallen dat de droom in het evangelie van Mattëus een speciale invulling krijgt? In het eerste hoofdstuk wil Jozef van Maria scheiden nadat hij te weten was gekomen dat ze zwanger was. Maar in een droom wordt hem gezegd dat hij Maria beter beschermt door bij haar te blijven.
Daarnet hoorden we dat de drie magiërs in een droom werden gewaarschuwd om niet langs Herodes te gaan en zo het leven van het kind te redden?
Ook Jozef wordt in een droom gewaarschuwd om de wijk te nemen, naar Egypte. Het is in een droom dat Jozef in Egypte wordt verwittigd dat de terreur van Herodes voorbij is. En omdat Jozef bang werd van de opvolger van Herodes, namelijk zijn zoon, werd hij alweer in een droom verwittigd om verder te reizen naar Galilea. En helemaal op het einde van zijn evangelie grijpt Mattëus terug naar de droom. De vrouw van Pilatus heeft een droom en laat weten dat Pilatus zich niet mag inlaten met Jezus.
De droom als voorteken. Als bescherming.

Bovendien zijn die Magiërs zelf een stelletje dromers die hun droombeeld achterna lopen. En dat sommige dromen beter eerst aan de realiteit getoetst worden bewijst hun relatief dwaze voornemen om aan de koning te gaan vragen waar de koning is. Want ze zaten met hun hoofden in de sterren. Menig Westerling denkt eerst even na alvorens te handelen. Dat is wat de meesten toch zouden doen. En diegenen die dat niet doen zijn gelukkig getrouwd met een vrouw die voortdurend zegt: maar schatteke, denk nu toch ne keer 5 minuten na. En toch is het geloven in dromen datgene wat dingen verandert.

I have a dream… 1963. Dr. Martin Luther King trekt naar Washington om duidelijk te maken dat alle mensen dezelfde rechten hebben. Ongeveer in het midden van zijn toespraak herhaalt hij verschillende keren deze zin: I have a dream…
Enkele jaren geleden verscheen de eerste zwarte president van dat land waarover Martin Luther King droomde.

De inspiratie van waaruit wij dromen wordt vandaag in de bloemen gezet, of moet ik zeggen met Goud, wierook en mirre overladen. Elke zondag komen we samen om ons te inspireren en te laten inspireren. De drie magiërs zijn op zoek naar een Messias, een gezalfde, een koning, een bevrijder, een persoon met een goddelijke dimensie.
Nochtans was dé Messias voor de joden: de koning, met andere woorden: Herodes. En die Herodes had een liefde-haat verhouding met zijn volk. Want ofschoon hij door de Romeinen (de vijand) was aangesteld presteerde hij het om voor een relatieve welvaart te zorgen. Wegen werden aangelegd, onderwijs werd uitgebouwd, en er was relatieve vrede in het land, zolang niet een of andere sekte zoals de Zeloten of de Sikarieërs of de … Nazoreeërs, … roet in het eten zouden komen gooien.

Hoe gekrenkt zou Herodes zich gevoeld hebben? Hoezeer zou hij in zijn ‘eer’ aangetast geweest zijn? Zeer diep! zo gaat dat nu eenmaal met koningen die hoog op een troon worden geplaatst. Maar in plaats van de Magiërs meteen van kant te maken, gebruikt Herodes zeer listig deze mannen om zich verder te informeren en zich van zijn eventuele rivaal te ontdoen, want zeg nu zelf; zomaar naar Betlehem trekken en daar ieder klein kind te gaan vermoorden: dat is toch regelrecht om moeilijkheden en een volksopstand vragen. Hoe hoog kan hoogmoed zijn?

En dus vervolgen de nietsvermoedende magiërs hun tocht naar hun Messias, hun Christus. Gelovend in de droom. Hopend op hun droom. Een droom die uiteindelijk het synoniem Liefde zal krijgen. Bemin je naaste, bemin je vijand, zoek het verloren schaap, bevrijdt de geknechte, … Velen zijn aan deze tocht begonnen onder een of ander goed gesternte. Lang niet allemaal voeren ze hier of elders het hoge woord.

Allemaal waren ze op weg naar bevrijding. Vandaag, op een zondag, vieren we dan ook dat feest dat ons doet samenkomen om ons verder te inspireren. Om te blijven geloven in onze dromen, net zoals duizenden jaren geleden enkele magiërs op weg gingen, hun droom, hun ster achterna.
Laten we dat dan symbolisch ook duidelijk maken door samen het lied 271 te zingen: "Komt laten wij aanbidden", die koning, die Messias, die zoon van God die bij ons blijft en ons blijft inspireren om onze dromen tot een goed einde te brengen. Doen we dat met eeuwenoude woorden, met eeuwenoude beelden.

Lied: 271: "Adeste Fideles": 1, 2, 3, 1

Offertorium:

Luisteren we naar een responsorium uit de metten van Kerstmis, het allereerste gebed van die dag. ‘O magnum Mysterium’ ditmaal getoonzet door Morten Lauridsen.
Omdat ik het lied zelf al had gedirigeerd met OrSeCante, kon ik het haast met de ogen dicht zingen toen ik enkele weken geleden met een kerstprogramma van het Vlaams radiokoor op tournee door het land trok. Je mag vooral niet zingen wat er staat, maar je kan je volledig toevertrouwen aan de natuur.

Waar je voelt dat je crescendo, of luider moet zingen, zing daar crescendo. Waar je voelt dat je moet ademen, adem. Waar je voelt dat je de muziek moet neerleggen, leg de muziek neer. Waar je voelt dat je moet doorgaan, ga door en vaar zonder angst de onmetelijke oceaan op onder het zingen van alleluia wetend dat er een veilige haven je zal opvangen. Laten we een symbolische wandeling maken doorheen de natuur van muziek en zo de drie magiërs symbolisch vergezellen op hun tocht.

Muziek: O magnum Mysterium Morten Lauridsen CD nr 1

Dankgebed: 153 + 273 Liever een kind
Onze Vader
Communie
Muziek: ‘ Ad Matutinum: Invitatorium Deum Verum Psalentes CD nr 2

Communielied: 265: Nu zijt wellekome 1, 2, 3, 4

Slot

Wat jullie wellicht wel allemaal weten, is hoe het verhaal vandaag een triest vervolg kent in de kindermoord van Betlehem. Dit wordt verteld nadat Jozef en Maria gevlucht zijn naar Egypte.
Deze vlucht wordt symbolisch voorgesteld aan het einde van deze viering door Peter. Hij zal op het orgel een fuga van Bach spelen. Het woord ‘Fuga’ komt van het Latijnse woord fugere wat vluchten betekent. De grootmeester in de fuga is uiteraard Bach. Hij schrijft een bepaald thema en wanneer dat volledig is uitgewerkt, dan gaat dit thema op de vlucht voor zichzelf, namelijk voor hetzelfde thema in een andere ligging, hoger of lager. (Peter laat nu het thema horen)

Laten we niet zoals in de fuga op de vlucht gaan voor onszelf, maar eerder op zoek gaan naar het thema van ons leven en dat zichzelf laten vermenigvuldigen tot een mooie contrapuntische harmonie.

Zegen
Orgel: Fuga in F Johan Sebastian Bach door Peter Malfliet