22 november 2009: Viering Christus Koning
Van de waarheid getuigen
Jacques Perquy
Openingslied: "Wees gij
het woord, Gij de stilte" (139)
Verwelkoming
De viering van de laatste zondag
van het kerkelijk jaar gaat over Christus Koning. Het is een associatie
die bij mij, en wellicht bij meerderen in onze gemeenschap, ongemakkelijke
gevoelens oproept. Niet dat ik een hevige antiroyalist ben, maar
het koningschap roept teveel troon en kroon op, macht en triomfalisme.
Het feest van Christus Koning stamt uit de naoorlogse jaren waar
jongeren in de katholieke actie werden opgeroepen soldaten
van Christus te worden
Ook Christus als pantocrator (de alheerser) in de Byzantijnse kunst
roept beelden op van een kerk die macht en zegepraal uitstraalt
en onfeilbaarheid, waardoor die veel van zijn menselijkheid verloor
en mede-oorzaak werd van het afhaken van jonge en minder jonge gelovigen.
Ik heb de viering van vandaag niet uitgewerkt rond het thema van
Christus, de Koning van het al, maar de lezing van vandaag in het
licht gesteld van Jezus, die tegen de machtshebbers en de massa
in, uitkomt voor de waarheid en dat met zijn leven betaalt.
Laten we ons openstellen voor het woord, in de naam van de vader,
de zoon en de heilige geest.
In de naam van God Ik
zal er zijn
In de naam van Jezus hebt elkander lief
In de kracht van de Geest
Die het aangezicht van deze aarde zal vernieuwen
Oproep tot inkeer
Tijdens het vorige weekend sprak
een directrice van een opvangtehuis van jongeren mij aan. Ze zei
dat ze vond dat ouders (en grootouders) overdrijven in het almaar
bevestigen van hun kinderen en hen onvoldoende confronteren met
de waarheid, dat ze niet in alles perfect (kunnen) zijn. Ze voegde
eraan toe dat de samenleving in zijn geheel tekortschiet in het
opvoeden (versta tussenkomen en bijsturen) van kinderen en jongeren.
Ze zag daarin één van de oorzaken van (de toename
van) het ontsporen in onverdraagzaamheid en asociaal gedrag.
Een paar uur later hoorden we Sinterklaas op het avondnieuws
verklaren dat er in Antwerpen (en in Vlaanderen) geen stoute
kinderen zijn.
Ontegensprekelijk werd in een ver verleden te zeer de nadruk op
de zondigheid en kleinheid gelegd van kinderen en volwassenen. Het
verdwijnen van de biechtpraktijk heeft evenwel meegebracht dat we
zelden of nooit nog worden aangezet, na te gaan waarin we tekortgeschoten
zijn en de waarheid onder ogen te zien.
Daartoe wil ik ons uitnodigen door het zingen van het lied 315.
Zang: "Wat ik gewild heb" (nr 315)
Gebed: Enige (Oosterhuis)
Mijn vriend had een wijngaard
Omheinde woestijn, ruime stenen.
Zaaide water, stekte het licht.
Wat oogstte hij? Ontuig
Mijn vriend is rechtlijnig, een dromer.
Hij ziet de armen geplunderd.
Doorziet de clevere aanpak, het grootste
Gelijk van de markt.
Mijn vriend is een drammer
Het kwaad noemt hij kwaad
Hij is mijn enige god.
Hij zegt: Breek het recht van de sterkste.
(Naar
Jesaja 5, vers 1-2)
Tussenzang: "Open de woorden
die geschreven staan" (nr 124)
Lezing : Johannes 18, 33b-37
Commentaar
De lezing die we hebben beluisterd
is een deel van het lijdensverhaal van Jezus. Zoals in mijn inleiding
gezegd, ontrek ik mij aan de wellicht theologisch interessante
- beschouwingen over het koningschap van Christus, om aandacht te
schenken aan iets waar ik reeds lang mee worstel en in hier in het
midden wil brengen.
Het gaat om het lijden van Jezus. Ik heb moeite met de opvatting
dat Jezus het lijden op zich, zelf zou hebben opgezocht. In mijn
ogen is Jezus lijden het gevolg van zijn radicale opstelling
t.a.v. de religieuze machthebbers en van de gangbare opvattingen
in zijn tijd.
Een cruciale zin in de lezing van vandaag is, in dit opzicht: Ik
ben geboren en naar de wereld gekomen om van de waarheid te getuigen
(en ook: Ik ben de weg, de waarheid en het leven). Jezus
wordt, na vele conflicten met de religieuze machthebbers, naar Pilatus
gebracht om hem door de hand van de bezetter te laten doden. De
folteringen die hij ondergaat en zijn dood zijn geen gevolg van
een eerlijk verlopen proces, maar zijn één grote lynchpartij
door een uitzinnige volksmenigte, die opgezweept wordt door doortrapte
tegenstanders.
Wat onverdraagzaam werd voor de religieuze en wereldlijke leiders
was dat Jezus, overigens in navolging van Johannes de doper, niet
alleen opkomt voor de slachtoffers van uitsluiting (de overspelige
vrouw, de onvruchtbare vrouw, de lamme
.) maar ook de mechanismen
blootlegt, die oorzaak zijn van dit geweld/deze onverdraagzaamheid.
De kwetsende waarheid die Hij vertelt, is dat in elke mens en in
elke gemeenschap geweld (kwaad) aanwezig is, maar dat die geprojecteerd
wordt op anderen, op één of meer slachtoffers. Jezus
legt het mechanisme van de zondebok bloot. Een gebruik
dat in alle culturen voorkomt en in religies wordt gesacraliseerd.
Op geregelde tijdstippen en zeker wanneer het de gemeenschap slecht
gaat, worden dieren en dikwijls mensen letterlijk geslachtofferd,
verbannen of uitgestoten. Op die manier denkt men de gemeenschap
te zuiveren en de rust in de gemeenschap te herstellen.
René Girard toont o.m. in La Violence et le sacré
aan dat het perverse van dit systeem is, dat het enerzijds mensen,
een vrijgeleide biedt voor hun eigen gedrag en anderzijds de slachtoffers
hun laatste greintje menselijkheid ontneemt. Wanneer je er in slaagt
iemand als zondebok te bestempelen, rechtvaardigt dit als het ware
al het geweld, al de woede die je op hem uitwerkt. Dit is wat gebeurt
in studentendopen of ontgroeningspraktijken in allerhande jeugd-
en andere groeperingen en in nog veel ergere mate structureel in
gevangenissen en in oorlogsgebieden.
Dit is wat in Jezus tijd gebeurt. Dit is wat in onze tijd voortdurend
aan de hand is en waarin o.m. de media de rol van de religieuze
leiders hebben overgenomen. Er gaat omzeggens geen dag voorbij of
er wordt zonder proces, iemand (Witsel, Kompany,..) of een groep
(de Walen, de vreemdelingen, de zigeuners,
) aangeduid als
grote boosdoener of oorzaak van alle kwaad. Dit geeft geregeld aanleiding
tot uitingen van volkswoede lijfelijk (de witte mars,
de aandelersvergadering van Fortis,
),of verbaal in tooggesprekken,
familiebijeenkomsten of internetdiscussies. Wanneer het volk zich
opwindt over het misgrijp van een gekende voetballer, hoeven ze
niet te denken aan hun eigen (verbale en andere) agressie in en
om de voetbalvelden. De woedende aandeelhouders die de geldzucht
van de bankiers aan de kaak stellen, verdoven de confrontatie met
het eigen beleggingsgedrag.
Het antwoord dat Jezus geeft is, dat hij het geweld uit een gemeenschap
wegneemt door zelf vrijwillig, zondebok, slachtoffer te zijn. Dit
is zijn waarheid die de machthebbers, maar ook de goegemeente kwetst
en onthutst. Hij doet dit tot de uiterste consequentie door op het
kruis, zich te wenden tot één van de misdadigers naast
hem, in wie hij de mens zag en niet alleen de misdadiger. Hij neemt
het dus niet enkel op voor slachtoffers van geweld en uitsluiting
maar ook voor daders die door de samenleving worden beoordeeld.
Dit beeld van Jezus is mij liever dan dat van de koning. Jezus die
voor de tegendraadse echte waarheid opkomt en zegt dat ieder
die de waarheid is toegedaan, luistert naar wat ik (namens mijn
Vader zeg). Deze moedige houding treffen we aan in het
verhaal van pater Eric Gruloos, die in Guatemala de strijd aanbindt
tegen een Canadese goudontginningsmaatschappij en tegen zijn eigen
mensen, die zich laten verleiden door geldgewin ten koste van hun
gezondheid. Of bij Jeanne Devos in haar strijd voor menswaardige
behandeling van huisslaven. We zien die opstelling bij vele andere
moedige mensen, die blijven opkomen voor de waarheid, ook al is
dit de gevestigde orde een gruwel. Dit is ook de diepe zin van de
schrijfgroep Amnesty, die onze gemeenschap geregeld oproept, om
op te komen voor hen, die dreigen monddood te worden gemaakt.
Er zijn dus hoopgevende acties t.a.v. dramatische vormen van geweld.
Er zijn evenwel ook lichtere vormen van geweld die ons dagelijks
samenleven kenmerken. Leraren en jongeren maken het mee op school.
Ouders zien het gebeuren op en rond het sportveld. Jongeren in de
jeugdbeweging. We zijn er allen af en toe getuige van hoe
soms heel subtiel mensen worden onderuit gehaald, omdat ze
zich niet gedragen naar de groepsnorm. Ieder die de waarheid
is toegedaan en luistert naar wat Hij zegt betekent dan op
zijn minst dat we ons niet bij de daders/pesters aansluiten .
In een sterkere vorm betekent gehoor geven aan Jezus oproep,
dat we het geweld op onszelf afleiden bliksemafleider zijn
-. Voorkomen dat mensen worden uitgesloten, dat kliekjes ontstaan,
dat rivaliteit ontaardt
In veel gevallen kan je geweld/wrevel
voorkomen door situaties te sturen, bvb. door mensen, die het niet
goed met elkaar stellen, niet naast elkaar te zetten op het kerstmaal.
Door indien het kopen van geschenken in de komende periode
onvermijdelijk is een financiële beperking in te stellen
voor de geschenken die men voor elkaar koopt
en op die manier
afgunst en rivaliteit voorkomt.
Bij het overwegen van de lezing van vandaag in het licht van de
visie van R. Girard, krijgen de woorden, die Jezus op een ander
moment uitspreekt Ik ben de weg, de waarheid en het leven
een diepere en concrete betekenis.
Muziek: "Lamentazioni"
van Jomelli cd nr 23 vanaf 46
Tafelgebed (nr 155)
Muziek tijdens de communie:
"La vérité" van Guy Béart
Slotlied: "De zaligsprekingen" (nr. 530)
Slotgebed: "Wat ook gebeurt" (Oosterhuis Kom
bevrijden, p. 192)
|