30 augustus 2009: Maria geeft Rock Werchter het nakijken
Lisette Monard
Inleiding
Goede morgen
en welkom in deze viering op de laatste dag van de zomervakantie.
De zomervakantie is de tijd van de muziekfestivals zowat overal
in het land, waar muziekliefhebbers van alle genres in grote getale
naar toe trekken. De media brengen er uitgebreid verslag over uit.
Ik was dan ook nogal verrast toen ik op 6 juli volgende kop las
in De Standaard: "Maria geeft Rock Werchter het nakijken".
Wat bleek? De processie van de Kroningsfeesten in Tongeren, die
in dezelfde periode als het muziekfestival Rock Werchter plaats
vindt, trok 500.000 bezoekers aan, veel meer dan Rock Werchter.
Nochtans wordt in de pers al maanden op voorhand dit muziekfestival
met veel toeters en bellen aangekondigd. Over de Tongerse kroningsfeesten
heb ik alvast in de nationale pers niet veel gelezen. En toch zijn
zoveel mensen naar deze religieuze stoet komen kijken.
Ik ben in Tongeren naar school geweest en ben zelf een trouwe bezoeker
van de kroningsfeesten, om de zeven jaar. Bij mij heeft het veel
te maken met traditie, jeugdherinneringen, nostalgie, verbondenheid,
... Het hele gebeuren blijft mij wel verwonderen. In deze viering
wil ik stilstaan bij dit soort evenementen die niet echt passen
in onze moderne cultuur, het lijken anachronismen in deze tijd,
waar alles hip, snel, flitsend, keineig, fancy, en wellicht nog
andere bijvoeglijke naamwoorden, moet zijn. En toch worden mensen,
over de hele wereld, jong en oud, van alle gezindheden, er door
aangetrokken.
Het was niet direct duidelijk hoe ik dit thema kon linken aan de
lezingen van vandaag. Maar na even snuisteren in de archieven van
de Filsofenfonteinwebsite stootte ik op de homilie van Marcel enkele
jaren geleden bij dezelfde lezingen, die mij een stuk vooruit hielp.
Ook zijn preek van vorige week inspireerde mij, in het bijzonder
zijn stelling: 'Bijna alle teksten in de Bijbel zouden moeten
gelezen worden zoals poëzie: niet om wat er letterlijk staat,
maar om hetgeen doorheen de woorden wordt opgeroepen.' Laat
ons in die geest samen luisteren naar twee lezingen voor de 22e
zondag na Pasen, de eerste komt uit het boek Deuteronium, de andere
uit het evangelie volgens Marcus.
Homilie
Een processie
is van oudsher een godsdienstig ritueel, in de vorm van een plechtige
optocht van geestelijken en andere gelovigen. Processies komen voor
in de rooms-katholieke kerk, maar ook in andere kerken zoals bv.
oosters-katholiek en oosters-orthodox. De bedoeling was in de oude
tijd de vroomheid van de gelovigen op te wekken, de weldaden van
God te gedenken, Hem dank te zeggen, de goddelijke steun in te roepen,
of boetedoening. Er bestaan verschillende soorten processies. De
sacramentsprocessie is voor mijn generatie het best bekend.. Ook
zijn er processies ter ere van heiligen, waarbij relieken worden
meegedragen.
Reeds vanaf de 14de eeuw werden in Tongeren om de zeven jaar de
relieken gedurende een aantal dagen getoond aan de pelgrims die
op heiligdomsvaart kwamen. Op het einde werden deze relieken met
een plechtige processie rond de kerk gedragen. De laatste heiligdomsvaart
vond plaats in 1790. Tijdens de Franse revolutie werd geen reliekentoning
meer toegelaten. Einde 19de eeuw kende de Rooms-Katholieke kerk
een bijzondere verering voor Maria. Deze verering werd onder andere
getoond in het kronen van Mariabeelden. Ook het Mariabeeld, dat
sinds de 15e eeuw werd vereerd in Tongeren werd gekroond in 1890.
Na de plechtigheid trok voor de eerste maal de Kroningsprocessie
langs de versierde straten en pleinen van de stad. Dat was het begin
van deze zevenjaarlijkse traditie in de lijn van de heiligdomsvaart.
Ook andere steden in de brede omgeving kenden gelijkaardige heiligdomsvaarten
in een zevenjaarlijkse cyclus. Naast Tongeren hebben ook Hasselt,
Maastricht en Aken deze traditie in ere gehouden, ...
De Tongerse processie is mij het best bekend. Bijna 4.000 deelnemers
van alle leeftijden, van zeer jong - babies - tot zeer oud, schrijden
al zingend door de Tongerse straten. Hele families nemen deel. Met
de voorbereidingen is men jaren op voorhand bezig. Vele mannen laten
hun haar en baard groeien om er meer bijbels uit te zien. Er worden
elke keer weer nieuwe kroningsliederen gecomponeerd.
Opvallend is de ingetogenheid en de bezieling van alle deelnemers.
In de Kroningsprocessie wordt het leven van Maria en via Haar het
leven van Jezus op een eenvoudige, religieuze manier uitgebeeld.
Het zijn mooie, indrukwekkende groepen, niet door de kostuums of
de praalwagens, die overigens eerder beperkt en sober zijn, maar
door het grote aantal van al die zingende en biddende mensen. Nog
steeds is het hoogtepunt het vijftiende-eeuwse Mariabeeld dat in
de processie wordt meegedragen. Ook het tonen van de oude relieken
is een vast onderdeel.
Heel merkwaardig, de processie wordt afgesloten met het heilig sacrament
gedragen door een bisschop, gevolgd door Tongerse autoriteiten,
van alle politieke kleuren. Heel raar om te zien rabiate vrijzinnige
politici, die achter de priesters aanlopen. Je kan denken dat het
uit politieke overwegingen is, - het was wel na 7 juni - maar toch
denk ik dat ook zij geraakt worden door wat er daar in Tongeren
gebeurt. Een hele bevolking die zich plaatst in een religieuze traditie,
die eeuwenlang is opgebouwd rond de Mariabasiliek in verbondenheid
met voorafgaande generaties. 500.000 toeschouwers, weliswaar een
andere soort publiek als dit van Rock Werchter, komen naar Tongeren
om die religieuze ervaring te delen.
Ik heb het zelf ook ervaren, de processie die voorbijkomt, in de
zon, in de regen, al die zingende mensen, de taferelen die worden
uitgebeeld, het doet iets met een mens. Je wordt aangegrepen als
je een bejaarde dame ziet uit volle borst meezingen, haar rolstoel
vooruit geduwd door een jonge man, een jonge moeder en vader, het
ene kind op de arm, het andere in een karretje aan het slapen, jonge
gasten die het zware Mariabeeld dragen, de strompelende Jezusfiguur
gebukt onder zijn zwaar kruis, de grote kleurrijke groep die het
Pinkstergebeuren uitbeelden, de groep van 200 zingende maagden,
die in de pletsende regen even enthousiast met hun palm blijven
wuiven.
Dezelfde ontroering heb ik gevoeld op reis in Bolivië, in het
bedevaartsoord Copacabana. Op feestdagen stroomt de overwegend Indiaanse
bevolking in groten getale toe om hun Onze Lieve vrouw van Copacabana
te vereren. Zij laten miniatuurhuizen, -auto's, -vrachtwagens, zelfs
nep geld zegenen, in de hoop dat door tussenkomst van de heilige
Maagd zij in de loop van het jaar een echt huis, een echte auto,
een echte vrachtwagen, echt geld zullen verwerven. Ik werd vooral
geraakt door het grote vertrouwen - je kan het bijgeloof noemen
- van de bedevaarders.
Ik neem aan dat andere processies zoals de Bloedprocessie in Brugge,
de boeteprocessie in Veurne, de processies van de Spaanse semana
Santa, enz. de toeschouwers gelijkaardige ervaringen bezorgen. Heeft
het te maken met dat de processiegangers authentieke mensen zijn,
mensen die vanuit hun hart zich wenden tot God, die zich niet laten
leiden door modetrends of sociaal wenselijk gedrag, mensen die zich
laten raken door de woorden van Jezus.
Aan de Farizeeën en de schriftgeleerden antwoordt Jezus: "Wat
is de profetie van Jesaja toch toepasselijk op huichelaars als u!
Er staat immers geschreven: Dit volk eert mij met de lippen, maar
hun hart is ver van mij; tevergeefs vereren ze mij, want ze onderwijzen
hun eigen leer, voorschriften van mensen." De preek van Marcel
van vorige week in gedachte, heb ik deze teksten gelezen zoals poëzie:
niet om wat er letterlijk staat, maar om hetgeen doorheen de woorden
wordt opgeroepen. Ook Marcel deed dit in zijn homilie van drie jaar
geleden. Hij stelde dat de lezingen van deze zondag over de plaats
gaan die de wet krijgt toebedeelt en hoe we met wetten dienen om
te gaan.
De Wet is noodzakelijk, want het kwaad van deze wereld komt vanuit
het hart van de mens. Maar al het kwade, de persoonlijke en collectieve
wreedaardigheden waarmee we dagelijks worden geconfronteerd, mogen
ons niet verleiden tot een soort legalisme. En we zullen het kwaad
niet oplossen door alleen maar te grijpen naar strengere controle,
zwaardere straffen, meer gevangenissen, enz. We moeten de omstandigheden
zodanig verbeteren dat het hart van mensen kan evolueren, dat hun
potentiële drang naar het goede een kans krijgt. We moeten
naar een spiritueel draagvlak zoeken waarin iedereen zich kan herkennen
en dat als een zingevingssysteem ons leven met elkaar begrondt.
Marcel zei toen te beseffen dat het ongelofelijk naïef klonk
en zelfs niet in alle omstandigheden gold. Maar in de lijn van Jezus,
alleen door door te dringen tot de kern van de Thora, door mensen
een spiritueel kader aan te reiken waarbij vrijheid en voorschrift
in elkaar grijpen, kunnen we groeien naar een rechtvaardige en vredevolle
samenleving, aldus Marcel.
Wat heeft dit nu te maken met de processie ervaring? Wel, ik wil
eveneens naïef zijn, en stellen dat de religieuze, misschien
ook spirituele ervaring die de 500.000 bezoekers en bijna 4.000
deelnemers van de Tongerse kroningsprocessie mochten beleven, bijdragen
tot het uitbouwen van het spirituele maatschappelijke draagvlak
waarover Marcel het had. Alle Tongenaren, van alle rang en stand,
van alle leeftijden, uit alle wijken, scharen zich om de zeven jaar
achter een groot project, dat zeker religieus is, waar ze samen
hun schouders onder zetten, Maandenlang zijn ze bezig met de voorbereidingen
voor het uitbeelden van de diverse scenes uit het leven van Jezus
en Maria. Het kan niet anders dat zij beroerd worden door de figuur
Jezus, dat Zijn boodschap doordringt in hun hart. Respect voor elkaar,
open staan voor elkaar, luisteren naar elkaar, elkaar helpen, elkaar
ondersteunen, elkaar aanmoedigen, luisteren naar elkaar, samen liederen
instuderen, samen het Bijbelse tafereel uitwerken en uitbeelden,
samen toeleven naar de uiteindelijke vertoning, de processie. Tijdens
het processietraject concentreren zij zich op hun gezang, hun gebed,
het ritueel, het uitbeelden van de scene, en komen zo dichter bij
de Heer. ... Zij worden betere mensen, een betere gemeenschap. Hun
bezieling, hun geloofservaring, al die processiegangers stralen
het uit en brengen het over naar de toeschouwers.
Mijn dochter Els maakte mij attent op een bijkomend interessant
punt, m.n. dat het oude Mariabeeld en de oude relieken, die doorgaans
in de Kerk blijven, sommige zelfs achter slot en grendel, nu worden
meegevoerd in de processie. De intimiteit van het huis van God wordt
naar buiten gedragen, onder de blote hemel, en tijdelijk wordt zo
een soort grens overschreden of opgeheven, de grens tussen het alledaagse
en het heilige, de straat en het altaar, Misschien wordt zo ook
benadrukt dat het spirituele niet noodzakelijk een tegenstelling
is van het profane, maar eerder een kristallisering. Het aureool
van deze sacrale objecten, ook al zijn ze weggehaald uit hun beschermde
kerkomgeving, blijft afstralen op de toeschouwer, waardoor deze
stil wordt en eerbiedig het hoofd buigt.
Zoals ik na de processie met een gevoel van hoop en geloof in de
kracht van een solidaire gemeenschap naar huis ben terug gekeerd,
zo zullen wellicht ook velen van de andere 499.999 bezoekers met
gelijkaardige gevoelens uit Tongeren vertrokken zijn.
|