14 oktober 2007: 28° zondag 2007 Over dankbaarheid:
het verhaal van de 10 melaatsen: Lucas 17,
11-19
Marcel Braekers
Intrede 4: Wees
hier aanwezig
Inleiding
Wij, westerse mensen, zwemmen in grote
weelde, zeker als je ons vergelijkt met de rest van de wereld.
Op vlak van voeding, kledij, wooncomfort, hobbys hebben
de meesten wat ze maar wensen. (Dat nog een bepaald procent
onder het bestaansminimum moet leven is des te schrijnender.)
Het vreemde van de situatie is dat we dit nauwelijks schijnen
te waarderen. Geld maakt niet gelukkig hoor je
zo dikwijls zeggen, meestal door degenen die het aan niets
ontbreekt. Maar vindt u het niet vreemd dat comfort en welstand
geen terugslag schijnen te hebben op onze globale stemming?
Voor mij is dat een voortdurende verwondering: hoe komt dit?
Statistisch onderzoek wijst wel uit dat de Belgen best tevreden
zijn met hun situatie, maar de norm tevredenheid
lijkt me te oppervlakkig, zoals heel dit onderzoek trouwens.
Want het zegt nog niets over gevoelens zoals geluk, dankbaarheid
of onbaatzuchtigheid, gevoelens die volgens mij meer bepalend
zijn voor de tevredenheid dan voldoende loon, sociale zekerheid,
enz. Ik blijf daarom met een heel andere vraag zitten: Waarom
is onze algehele gestemdheid van een andere aard dan de weelderige
levensstijl, die we erop nahouden?
De Amerikaanse psycholoog B.F. Skinner had daarvoor een duidelijke
verklaring: Alles wat je zomaar krijgt en dus niet als
een beloning ervaart, heeft geen waarde. Wanneer ik
je dus zonder reden iets geef en daarbij niets terug verwacht,
dan heeft wat ik geef voor jou geen enkele waarde. Skinner
paste zijn principes toe op allerlei domeinen van de samenleving:
de opvoeding, de waardebeleving, de betrokkenheid op levensvragen,
enz. Bv. Kinderen die moeten meehelpen in de huishoudelijke
taken, hebben een grotere waardering voor de zorg van hun
ouders dan kinderen die dat niet moeten doen, aldus Skinner.
Studenten die na hun dagtaak s avonds in de horeca gaan
werken om hun studies te kunnen betalen, zijn zorgzamer en
meer erkentelijk om wat ze van thuis of via de universiteit
krijgen aangeboden. Wij geven aan onze kinderen waardevolle
dingen zoals kledij, een muziekinstallatie, mogelijkheid om
te reizen, enz. maar we zijn verbaasd dat ze er ons niet dankbaar
om zijn. Dat komt omdat het hun zomaar gegeven wordt, zegt
Skinner. Gezondheidszorg die volledig gratis is, zorgt voor
allerlei ontsporingen, omdat men alles als verworven recht
beschouwt Wie een stuk van zijn vrije tijd besteedt aan bejaarden-
of gehandicaptenzorg wordt beloond met het ontdekken van heel
andere waarden dan wie enkel wat geld stort. Respect, dankbaarheid,
zorgzaamheid zijn waarden, die men via conditionering moet
leren.
U zult wel begrijpen dat zon radicale gedragstheorie
zowel bij psychologen als bij filosofen kwaad bloed zette.
Want waar blijven waarden zoals belangeloosheid, verwondering,
ontvankelijkheid, enz.? Ik wil mijn aandacht slechts op die
ene waarde van de dankbaarheid toespitsen. Als Jezus in het
evangelie 10 mensen met een huidziekte geneest, dan is het
toch vreemd dat slechts één terugkeert om Hem
te bedanken, een Samaritaan. Een niet-gelovige overviel een
gevoel van dankbaarheid waartoe gelovigen blijkbaar niet in
staat waren (zijn). Wat is er dus toch gaande met ons? Ik
zou daarover op een niet moraliserende manier willen nadenken
en samen met u willen zoeken naar de diepe betekenis van deze
houding.
Lied nr. 113: Eert
God die onze Vader is"
Gebed
Gij
Onnoembare en onkenbare,
Lichtglans door wie wij het licht zien,
Gij roepende tot ons,
Woord van bevrijding,
U noemen wij: God.
Breng ons thuis en keer ons tot leven
Zodat wij zorgen voor wie kwetsbaar en ontheemd zijn.
Dat wij in het spoor van Jezus van Nazareth
Uw liefde zichtbaar maken, overal op aarde.
Inleiding op de lezingen
De lezingen van deze zondag behandelen elk een analoge situatie.
Twee keer wordt iemand genezen van huidziekte (in de oude
Bijbelvertalingen sprak men altijd over melaatsheid, maar
onderzoek heeft aangetoond dat die nauwelijks voorkwam in
Palestina). Twee keer gaat het om een niet-Israëliet,
een goj, die na zijn genezing vol dankbaarheid zich keert
naar de schenker van het leven en zo een voorbeeld wordt voor
alle zogenaamde gelovigen. De verhalen stemmen tot verwondering:
waarom overviel dankbaarheid precies deze mensen en niet degenen
die meenden dat ze jaar en dag gelovigen waren.
2 Koningen 5, 1
17
Muziek
Lucas 17,11 19
Lied 26: Hij die de blinden weer liet zien
Homilie
Niet toevallig staat in de tekst dat het om 10 personen met
een huidziekte ging. Tien was voor Bijbelse normen het minimum
voor een representatieve groep. Indien in Sodom nog
10 rechtvaardigen wonen zal ik de stad niet verwoesten,
zegt God tot Abraham. Het morgengebed kan in de synagoge maar
gezegd worden als 10 personen aanwezig zijn. Tien biddende
gelovigen zijn representatief voor heel de mensheid. Zij zingen
in naam van iedereen Gods lof, opdat allen geheiligd worden.
Ook omgekeerd staan tien zieken symbolisch voor allen die
door ziekte, armoede of uitsluiting worden gemarginaliseerd.
In dit geval ging het om een verschrikkelijke situatie. Vanwege
angst voor besmetting waren deze lijders aan een huidziekte
uitgestoten. Ze kregen een ratel en waren verplicht van op
afstand zich te melden en te roepen dat ze besmet waren. Maar
in het evangelieverhaal gebeurt het omgekeerde. In plaats
van waarschuwend te roepen, vragen ze Jezus om aandacht en
nabijheid. Lucas beklemtoont dit gedrag extra, om zo het contrast
met de gezonden, die onverschillig aan Jezus voorbijgaan,
te vergroten.
Jezus belooft de zieken
dat ze onderweg naar de priester rein zullen worden. Kataridzein
staat er in het Grieks wat betekent: zuiveren, genezen, heel
maken. Vertrouwend op Jezus woord gaan ze zoals gebruikelijk
zich tonen aan de priester en merken ze onderweg dat ze genezen
zijn. Letterlijk staat er: Geheeld als totale mens, zowel
fysiek, sociaal als religieus. Er is voor hen een nieuw leven
en een nieuwe toekomst mogelijk. Merkwaardig genoeg is er
slechts één en nog wel een Samaritaan
- dankbaarheid voelt en terugkeert op zijn stappen om Jezus
te danken. Slechts één aan wie zich het wonder
in de echte betekenis van het woord voltrekt, want door te
danken, te knielen en Gods lof te zingen komt het wonder tot
voltooiing.
Maar wat was daar zo bijzonder
aan? Wat gebeurt er eigenlijk in de dankbaarheid? Het gaat
om een gevoel dat je niet zomaar kunt oproepen, maar dat ons
overvalt op een ogenblik dat we onverwacht en onverdiend een
geschenk krijgen. Om een goed idee te krijgen moet je wat
gebeurt vanuit twee hoeken bekijken: vanuit Degene die geeft
en vanuit degene die ontvangt.
Een geschenk heeft altijd
iets van het mateloze, het onbekommerd weggeven. Het geschenk
net zoals het offer laten ons een andere dimensie van het
leven aanvoelen. Het heeft te maken met blijheid om iemand
om wie je geeft. Anders dan onze wereld van berekening, van
concurrentie en van vechten om te overleven is een geschenk
van een andere orde. Het verwijst naar de wereld van oneindigheid,
van mateloosheid, soms zelfs van onbezonnen verkwisting (dat
had je nu echt niet mogen doen, je hebt zoal weinig centen).
Het is de dimensie die maakt dat het leven zinvol is. In de
dankbaarheid tegenover God ervaren we iets van het gratuite
van geloven. Skinner was dus volgens mij fout: de ervaring
dat je zomaar iets wordt gegeven kan een diep gevoel van geluk
en dankbaarheid oproepen.
Er zit nog een ander belangrijk
aspect aan dankbaarheid als je ze bekijkt vanuit de mens die
ontvangt. Een geschenk krijgt maar zijn volle betekenis als
de ander dit erkent en zo de gever in zijn diepere betekenis
waardeert. Op het ogenblik dat de Samaritaan in ons verhaal
God dankt, bereikt het geven zijn voltooiing en geeft hij
aan de Israëlieten en ook aan ons een les in waarachtig
geloof: hij ontdekte de onverdiende, onberekende overvloed
van leven die van God uitgaat.
God, de Schenker van leven, wordt maar gever op het ogenblik
dat de mens Hem erkentelijk dankt. Ook Jezus wordt slechts
de plaatsbekleder van God door de erkentelijkheid van de mens.
Ik raak daarmee aan een nieuwe manier van theologie bedrijven,
die misschien op het eerste zicht wat vreemd in de oren klinkt.
Wij zijn immers gewoon objectief te denken ook als het over
God en Jezus gaat. Jezus is Zoon van God, omdat Hij uit God
is geboren, God is nu eenmaal eeuwig en onveranderlijk hoe
de mens zich ook gedraagt. Maar is dat zo? Wie jij bent, hangt
toch niet alleen van jou af, maar ook van de manier waarop
ik naar je kijk. Zo is het ook met God en Jezus van Nazareth.
Slechts door de dankbare erkenning worden God en Jezus wie
ze ten diepste in zichzelf zijn.
Zo opent dit kleine verhaal een nieuwe wereld van wederkerigheid,
van een God die als een niet te stelpen Bron zich geeft aan
de kosmos. En van een mens die in diep vertrouwen aanneemt
en dankt. Die geheeld naar lichaam en geest inkeert in zijn
diepste kern en daar aangekomen, geniet en feest om wat hem
onverdiend wordt aangedaan.
Na de communie lied
633: Gezegend de God van Israël
|