Viering 8 oktober 2006

Spiritualiteit

Gonda Mertens

Muziek: Pieter Wispelwey: Bach CD1: suite nr.1: prelude

Inleiding

In deze viering wil ik stilstaan bij het boek Bewustzijn geschreven door Anthony de Mello. Hij was Indiër, Jezuiet en directeur van het Sadhana Instituut voor Pastorale Counseling in Poona. Hij overleed plots in 1987. Door zijn vele boeken, spirituele conferenties en cursussen over gebed en therapie raakte hij bekend over de hele wereld.

Bewustzijn is een confronterend boek dat uitnodigt en uitdaagt tot authentiek mens-zijn, evangelische vrijheid en belangloze liefde. Bewustzijn betekent voor A. de Mello aandachtig naar jezelf kijken – geen navelstaren – maar wel stilstaan bij alles wat er diep in jezelf leeft aan onderdrukte gedachten en gevoelens. Deze herkennen, erkennen en accepteren maar je er niet door laten bepalen. Maak de weg vrij naar je diepste zelf, je ‘ware’ ik, luidt zijn boodschap.

De auteur brengt christelijke mystiek, boeddhistische wijsheid en psychologisch inzicht op een prachtige manier samen. Van huis uit is hij vertrouwd met Hindoeïsme en Boeddhisme. Ik heb bij hem niet een gevoel van ‘overal thuis – nergens thuis’. Ook voor mij is de kennismaking met Hindoeïsme en Boeddhisme een verrijking. Alle religies gaan uiteindelijk over zingeving en elke godsdienst en/of levensbeschouwing geeft op een specifieke manier antwoord op de grote levensvragen.

In het leven van een christen staan de persoon en de boodschap van Jezus van Nazareth centraal. Hij is de Weg, de Waarheid en het Leven. Ook voor mij.
Hij roept zijn volgelingen op om op te komen voor de armen en voor allen die niet meetellen in onze wereld. “Verkoop wat je bezit en geef het aan de armen”. Verander de wereld, begin bij jezelf hoor ik in het evangelie, maar hoe begin je daaraan? En wat zal dit aan de wereld veranderen? Dit boek is voor mij een wegwijzer.

Lied nr. 639: "Waarom, wanneer, uit welke luchtlaag?

Gebed (begin en einde van de viering)

God onze Vader, wij komen hier samen, omdat wij geloven dat wij thuishoren bij U.
Gij hebt ons Jezus gegeven, uw zoon, onze broeder.
Wij proberen zijn spoor te volgen, maar dat lukt ons bijna niet.
Wij gaan de weg, maar van heel ver...
Hij roept ons op tot vrijheid, liefde, gerechtigheid, belangloos en grenzeloos!
Hij deelde het lot van de armen. Hij heeft hun schreien gehoord!
Laat ook in ons hun noodkreet niet verstommen.
Verander ons, toon ons hoe we onszelf en de wereld kunnen veranderen.
Bevrijd ons van alles wat geen zin heeft. Maak ons oog zuiver, dat wij zien;
Open onze oren dat wij horen en luisteren!
Geef ons telkens opnieuw mensen die ons ‘wakker schudden’.
Geef ons uw Geest dat wij met ‘aandacht in het leven staan.
Houdt in ons de heilige onrust wakker, dat wij niet halfweg in slaap vallen, ons van niets bewust.
Leer ons op een nieuwe manier kijken naar onszelf, naar de mensen, de wereld en naar U.

Evangelielezing: Mt. 6, 24-3

Homilie

Voor Anthony de Mello betekent spiritualiteit wakker worden of ‘Bewust worden’. De meeste mensen slapen en zijn zich daar niet van bewust. Wakker worden is volwassen worden, zegt hij. Maar willen wij dat wel? Wanneer wordt je wakker? Als je je afvraagt: “Ben ik nou gek of zijn zìj het? Want, we zijn gek. De hele wereld is gek. We leven met krankzinnige ideeën over liefde, relaties, geluk, vreugde, God...

De auteur zegt: “Meet je een nieuwe manier aan van denken. Kijk op een àndere manier naar jezelf, de mensen, de dingen, de wereld”.

Grote spirituele meesters zeggen vaak dat de belangrijkste vraag ter wereld is: “Wie ben ik?” of anders gezegd: “Wat is datgene dat ‘ik’ heet”? We hoorden hierover al iets enkele weken geleden... Ben ik mijn gedachten? Neen, gedachten komen en gaan. Ben ik mijn lichaam? Neen, cellen komen en gaan. Na 7 jaar is er geen enkele levende cel meer die er daarvoor al was. Maar ‘ik’ lijkt te blijven. Als het ik niet samenvalt met het lichaam, de naam van iemand, godsdienst of overtuiging, nationaliteit of wat dan ook, dan wordt het ik ook nooit bedreigd of onderuit gehaald.

Het ik valt ook niet samen met gevoelens, bv. Je bent je depressie niet. Je ervaart een depressie. Het ik wordt hierdoor niet aangetast, alhoewel we geneigd zijn dit te denken. Het ik is noch groot noch klein, je hebt er geen vat op.

Mystici sporen ons aan om het ‘ik’ te ontdekken. Zelf omschrijven zij dit ‘ik’ vaak als ‘leegte’, zuivere openheid of aanwezigheid, diepte, ruimte waar God woont in ons en wij in God. Deze voorstelling van het ik is wezenlijk voor het christendom.
Het Boeddhisme gaat ervan uit dat het ‘ik’ niet bestaat, het is een illusie, een schepping van de mens. Over welk ‘ik’ gaat het hier dan? Een open vraag...

Voor A. de Mello is het niet belangrijk te ‘weten’ wie of wat ik is. Dat zal nooit lukken, zegt hij. Daar zijn geen woorden voor. Belangrijk is wél thuiskomen in jezelf, je bewust worden van wat er leeft aan onbewuste gedachten en gevoelens in jou. Ik citeer een fragment uit zijn boek:

“Een discipel ging naar zijn leraar en zei: Hebt u een wijs woord voor me? De meester had een stille dag, nam een blocnote en schreef: ‘Bewustzijn’.
De discipel zei: dat is té kort. De meester nam het blocnote en schreef: ‘Bewustzijn, bewustzijn, bewustzijn’. De discipel antwoordde: “Wat bedoelt u daarmee?”. De meester nam opnieuw het blocnote en schreef: Bewustzijn, bewustzijn, bewustzijn betekent BEWUST ZIJN, het betekent jezelf observeren. Wees je bewust van waar je aandacht naar toe gaat. Wees je bewust van wat je zegt, wat je denkt, wees je bewust van hoe je reageert, hoe je handelt.
Sla jezelf gade. Kijk naar wat er gebeurt maar bemoei je er niet mee... Oordeel niet! Niet over jezelf, niet over de anderen...”

Belangrijk is etiketten te laten vallen. Etiketten betekenen niets. Als ik bv. zeg of denk: “Ik ben succesvol” is dat nonsens. Succes komt en gaat en maakt geen wezenlijk deel uit van het ik. Identificeer je er dan ook niet mee. Klamp je er niet aan vast. Laat los!

Het leven is een mysterie. De werkelijkheid, God, goddelijkheid, waarheid, liefde zijn niet te vatten in algemene begrippen... Het denkvermogen heeft er geen vat op. Laat je ook niet van je stuk brengen door wat anderen van je denken of zeggen. Breek uit de gevangenis van illusies, onjuiste opvattingen, gehechtheden, zekerheden. Ze verduisteren of vertekenen de werkelijkheid. Het komt erop aan juist in contact te komen met de werkelijkheid zoals ze is. Leef in het heden, in het nu! Wat ons het meest hindert is dat we teveel weten of denken dat we het weten. En daarom zullen we het wezenlijke ook niet ontdekken...

Ook God zullen we moeten loslaten om Hem te vinden. God dient tot niets werd vorige zondag gezegd... Er wordt teveel gepraat over God, de wereld is er ziek van, zegt A. de Mello.

Er is ook geen gebrek aan godsdienst. Mar godsdienst hoort te gaan over ‘wakker worden’. Je kan niet trouw zijn aan jezelf als je niet erkent dat je in de wereld moet leven zonder God. De God die met ons is, is de God die ons verlaat, lees ik bij Bonhoeffer in ‘Verzet en Overgave’.

En in het evangelie zegt Jezus: “De vogels hebben hun nest en de vossen hun hol, maar Gij hebt op je levensreis geen plek waar je je hoofd op kan laten rusten” Mt. 8,20 En ik hoor Jezus uitroepen: “Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?”

Als ik denk niet gelukkig te kunnen zijn als ik God niet bezit, dan heeft die God niets met de ware God te maken. Hoe kan ik van God en van mensen houden als ik hen nodig heb? Dan gebruik ik hen i.p.v. ze vrij te laten. Klamp je niet vast aan bijkomstigheden of dingen die voorbijgaan! “Maak je niet bezorgd om de dag van morgen. Want de dag van morgen zorgt voor zichzelf”. (Mt. 6, 34). Leer opnieuw kijken met de ogen van een kind vol bewondering en verwondering!

“Als je niet opnieuw wordt als kleine kinderen zult ge het Rijk der Hemelen niet binnengaan.” Mt. 19, 3. Overal en altijd zal je wel iets ervaren van de tragiek van het bestaan, maar pijn en lijden horen nu eenmaal bij het leven. “Ook de natuur lijdt barensweeën”, schrijft Paulus. Ook dieren lijden. Maar de grootste tragiek in de wereld is onwetendheid, niet willen weten of zien waar het om gaat in je leven. Daaruit ontstaat angst en dat is vaak oorzaak van onmenselijk gedrag. Met ons denken zullen wij de vraag van het lijden nooit oplossen.

Verlang niet van de wereld dat hij verandert, verander eerst zelf. “Waarom kijkt gij naar de splinter in het oog van uw broeder en merkt gij de balk niet op in uw eigen oog?” (Mt. 7, 3)

Jezus willen nabootsen hoeft niet, belangrijk is het te worden zoals Hij. Hij leefde vanuit een grote innerlijke vrijheid, dat was zijn kracht. Hoe kom ik tot die innerlijke vrijheid? Via ‘Bewustzijn’ zegt de Mello. Ga de weg naar binnen.

 “Laat niemand je Rabbi noemen, gij hebt maar één meester en gij zijt allen broeders.” Doe niets om op te vallen bij de mensen. Neem niet de ereplaatsen in bij je samenkomsten... Wie groot wil zijn moet dienaar van u zijn, Blaas jezelf niet op.

Stap uit je denken. Laat je zintuigen tot leven komen. Wil je de koninklijke weg van de mystiek bewandelen, ga dan zitten en luister aandachtig naar alles om je heen. Vrijheid, wijsheid bereik je als je etiketten, concepten, algemene slogans laat vallen. Als je niet meer danst naar de pijpen van de samenleving, maar als je danst op de muziek die vanbinnen komt. Trek de natuur in, communiceer stilzwijgend met bomen en bloemen, dieren en vogels, met de zee, de wolken, de lucht en de sterren.

St.Ignatius sprak over het leven en de waarheid proeven en voelen, niet wéten, maar er gevoel voor krijgen. Als je er gevoel voor krijgt, verander je en dan verandert ook de wereld... Als je werkelijk wilt liefhebben moet je opnieuw leren kijken met een heldere blik, niet vertroebeld door angst of verlangen om wie of wat dan ook te bezitten of te verliezen. Trek de stilte in. Daal af tot je diepste zelf – je ware ik. Blijf in de woestijn van zuivere openheid en ontvankelijkheid. In het begin zal dat onoverkomelijk lijken maar als het je lukt om daar een tijdje te verwijlen zal de woestijn plots openbloeien. Je hart gaat zingen en het zal voor eeuwig Lente zijn. Je zal vrij zijn als een adelaar, hoog in de lucht. Dan wordt je door niets of niemand nog bedreigd... dan acht je jezelf niet meer zo belangrijk. Dan heeft je persoonlijk succes, carrière, bezit, zelfs je eigen leven geen absolute waarde meer... Dan zullen de laatsten de eersten zijn...! Dan ervaar je wat liefde is, geluk, waarheid, gerechtigheid. Dan is de wereld je huis. Dan volg je Jezus van heel nabij. Dan zijn alle mensen broeders. 
Dan ontmoet je God!

Muziek: Adagio: Ludwig van Beethoven: nr.3

Groot dankgebed: H.Oosterhuis: "Gij die weet wat in mensen omgaat"
Refrein: nr. 4: "Wek uw kracht"

Gebed

God onze Vader, wij komen hier samen, omdat wij geloven dat wij thuishoren bij U.
Gij hebt ons Jezus gegeven, uw zoon, onze broeder.
Wij proberen zijn spoor te volgen, maar dat lukt ons bijna niet.
Wij gaan de weg, maar van heel ver...
Hij roept ons op tot vrijheid, liefde, gerechtigheid, belangloos en grenzeloos!
Hij deelde het lot van de armen. Hij heeft hun schreien gehoord!
Laat ook in ons hun noodkreet niet verstommen.
Verander ons, toon ons hoe we onszelf en de wereld kunnen veranderen.
Bevrijd ons van alles wat geen zin heeft. Maak ons oog zuiver, dat wij zien;
Open onze oren dat wij horen en luisteren!
Geef ons telkens opnieuw mensen die ons ‘wakker schudden’.
Geef ons uw Geest dat wij met ‘aandacht in het leven staan.
Houdt in ons de heilige onrust wakker, dat wij niet halfweg in slaap vallen, ons van niets bewust.
Leer ons op een nieuwe manier kijken naar onszelf, naar de mensen, de wereld en naar U.

Lied nr. 502: "Om te zien een nieuwe aarde"