09 Mei 2021: 6de Paaszondag (2021)

Heb elkaar lief zoals ik u heb liefgehad (Jo. 15,9 – 17)

Marcel Braekers

Openingszang 001 wie anders zou de hemel dragen

Begroeting

Experten beweren dat het einde van het besmettingsgevaar in zicht is en allerlei begrenzingen zullen wegvallen. Ik krijg de indruk dat ons een emotionele opstoot te wachten staat die te vergelijken is met het einde van de tweede wereldoorlog. Eindelijk een terrasje doen, eindelijk dit grijze, eentonig land kunnen ontvluchten en verfrissende, nieuwe ervaringen opdoen. “Nee, schreef Jonathan Holslag, het werkelijke paradijs zit hem niet in de leuke bestemmingen, maar in het innerlijke vermogen om de kleine dingen te ontdekken…. Om ons land lief te hebben, moeten we alledaagse schoonheid leren ontdekken. Daarvoor is verwondering nodig en je zintuigen de vrije loop laten, oefenen en jezelf tijd gunnen om waar te nemen” aldus Hoslag (Knack nr. 15 2021). Je zou dat niet verwachten van een prof in politologie.

Deze wijze woorden brachten mij rechttoe bij het thema van deze viering, ook al klinkt dat abstract en vaag. “Heb elkaar lief zoals ik u heb liefgehad. Er bestaat geen grotere liefde dan die waar iemand zijn leven geeft voor zijn vrienden.” Zo zegt Jezus in zijn geestelijk testament. Het gaat Hem dan om zowel liefde voor elkaar als liefde tot God of voor de natuur. Voor Jezus ging het om de wederkerigheid en het onvoorstelbaar nieuwe dat daarbij gebeurt. The Between zoals men dat ging noemen, het gebeuren, de uitwisseling van geven en ontvangen, waartoe we worden uitgenodigd.

Lied 417 tegen de dood

Gebed (we bidden voor alle moeders over de hele wereld)

Op Pasen, Goede God,
Hebt Gij ons leven
blijvend ingelijst in uw liefde.

In de gestalte van die Ene
Blijft Gij ons allen
Zien en herkennen.

Wees Gij,
Die voor mensen geweest zijt
Een weg uit het duister,
Dan ook vandaag
Onze reden tot juichen:
Omdat wij nog uw Stem verstaan.

Laat uw oog op ons rusten,
Omwille van Hem
Die uw woorden heeft voldragen,
Jezus Messias.                                 (S. de Vries, Het rijk alleen, p. 276)

Evangelie van Johannes 15, 9 – 17

Lied 368 al heeft Hij ons verlaten

Homilie

Leerlingen moeten elkaar beminnen zoals Jezus ons heeft liefgehad, schrijft Johannes. Merkwaardig dat Johannes de verleden tijd gebruikt. Hij laat doorschemeren dat Jezus reeds is gestorven en hij in Zijn geest deze oproep doet. De vraag is natuurlijk: wat bedoelt Johannes met elkaar beminnen zoals Jezus het deed? Laat me een voorbeeld geven om aan te tonen dat het niet zo evident is.

Ik kreeg een tijdje voor mijn pensioen de vraag om een reeks therapeutische gesprekken te voeren met een meisje dat wanhopig was, omdat haar relatie op de klippen dreigde te lopen. De zoveelste reeds. Ze is dolverliefd op die jongen, ze zou dag en nacht bij hem willen zijn, ze is onrustig als hij een avond met vrienden uitgaat en belt hem enkele keren per dag omdat ze jaloers is op de collega’s van zijn werk. Ze voelt zelf wel dat het zowel voor haar als voor haar vriend verstikkend is, maar ze kan de drang niet stoppen. De uitspraak van Jezus ‘dat niemand groter liefde toont dan wie zijn leven geeft voor zijn vrienden’ vindt ze heel gewoon. Dat zou ze ook doen, en toch is dit geen gezonde relatie en dreigt haar vriend ermee te stoppen. Wat is ‘elkaar liefhebben zoals Jezus deed en je leven daarbij willen geven?’

Komt het een celibatair toe om over zo’n complex onderwerp te spreken? Akkoord, pas als je elke dag en nacht met elkaar optrekt, het meest diepzinnige en alledaagse met elkaar deelt, besef je echt waarover het gaat. In welke relatie wordt er niet gekibbeld over verschillen in netheid, in voorkeur voor mensen en ideeën, over de manier waarop je aan tafel zit en eet?

Ik maak een grote salto als ik over deze dagelijkse gevoelens heen spring om het fundamentele gebod van Jezus wat te verhelderen. Om beter te begrijpen wat Jezus kan hebben bedoeld ga ik naar de auteur die mij in dat opzicht het meest heeft getroffen: Martin Buber. In zijn boek ‘Ich und Du’ spreekt hij over twee typen van relatie. De Ik - Het en de Ik - Jij relatie. In de Ik – Het relatie gaat alle initiatief van mij uit. Ik zeg hoe de dingen in elkaar zitten, ik zeg wie jij bent, ik kom op voor mezelf en verlang om mezelf te ontplooien, enz. Dit hoeft niet fout te zijn en kan ook gebeuren met veel respect voor de ander en voor de aarde. Het is een fundamentele levensdrang die ons ingebakken is. Maar bij dat alles blijf je ook fundamenteel eenzaam, aldus Buber. Je leven is dan een aaneenrijging van veroveren en toeëigenen, van nooit genoeg en daarom van onvrede. Heel anders is de relatie Ik – Jij. Daar word ik Ik omdat een ander mij zo benoemt. Ich werde am Du: Ik wordt Ik omdat een ander mij bij mezelf brengt. Dat is radicaal verschillend van Ik die naar een ander verlang of Ik die mijzelf poneer. Die relatie is fris en inspirerend waar mensen de ander bij zichzelf brengen. In de wederkerigheid ontstaat een nieuwe werkelijkheid die niet van mij noch van jou is. Das Zwischen zoals Buber het noemt. The Between zoals een mooi boek van de Engelse psycholoog Symingthon luidt. Het probleem dat mijn patiënte had, was niet haar verlangen naar haar lief, maar dat ze geen ruimte liet voor de ander om zich tot haar te keren, bezeten als ze was door haar angst voor verlies en behoefte om te controleren. In een Ik – Jij relatie keert de ander zich naar mij en maakt van mijn Ik een geschenk.

Maar laat mij terug met beide voeten op de grond staan. De meeste van onze relaties zijn een mengeling van ik-jij en ik-het. In sommige gevallen kan het zijn dat ook al blijf ik op een egocentrische manier mij gedragen die ander toch die houding van be-Je-ge-ning blijft aanhouden. Buber noemt de relatie tussen ouders en hun kinderen, of een opvoeder of therapeut tegenover zijn patiënt als voorbeelden. Er is geen echte wederkerigheid omdat de ander op zichzelf betrokken blijft. Je bent wel verantwoordelijk zoals Levinas later zal onderlijnen (waardoor hij de wederkerige vriendschap vervangt door de eenzijdige verantwoordelijkheid). Voor Buber had deze visie ook gevolgen voor zijn geloof. Hij spreekt in dat opzicht over God die als een eeuwige Du die zich altijd en in alle omstandigheden zo geeft ook als die mens Hem benadert vanuit hulpbehoevendheid en Hem tot object maakt of God gewoon links laat liggen.  God als een absoluut Jij die onvermoeibaar ons blijft aanspreken en die zo Grond is van ons spreken en bejegenen.

Misschien bedoelde Jezus iets in die zin toen Hij zei: “Zoals de Vader Mij heeft liefgehad zo heb ook Ik u liefgehad. En zo moeten ook jullie elkaar bejegenen” Het was Zijn geestelijk testament. Eerder een uitnodiging of oproep om de sprong aan te durven, zichzelf los te laten en zich toe te vertrouwen aan een onverwacht en onvoorspelbaar gebeuren.

Muziek: If ye love Me van Thomas Tallis

Vrije voorbeden

Lied 364 om te zien een nieuwe aarde

Onze Vader + zegen