19 augustus 2012

Wat geloof ik?

Rik Nuytten

Openingslied Lied 564: Gehoord van mensen (Zij die stom zijn)

Inleiding

Goede morgen,
Het lied wat wij juist gezongen hebben wordt niet vaak gebruikt als openingslied. Ik heb het gekozen niet alleen omdat het één van mijn lievelingsliederen is, maar ook omdat het een mooie inleiding is over het thema wat ik vandaag zou willen aansnijden. Het lied drukt een sterk geloof uit, dat, niettegenstaande alle weerstand en tegenslag, er een betere wereld aankomt. Het lied is in zekere mate een geloofsbelijdenis. En dat is waar ik het vandaag over zou willen hebben.

Marcel had het op 15 augustus over de ten hemelopneming van Maria, en hij gebruikte de uitspraak van De Deyn: “Een dogma kun je enkel verstaan als je het zingt”. Nu heb ik het altijd moeilijk gehad met het begrip dogma, hoe het mij werd uitgelegd ten tijde van het rijke Roomse leven. Het verwijst zo snel naar het woord dogmaticus, en het begrip fundamentalisme komt ook om de hoek loeren. Er werd te verstaan gegeven dat wij het niet met ons verstand moeten proberen te vatten, maar moeten aannemen zoals het is. En ik moet eerlijk zeggen, beweren dat het te ingewikkeld is voor mij, om het te verstaan, jaagt mij makkelijk op de kast, ook op het werk!.

Dan ben ik meer te vinden voor hoe Marcel het beschreef op 15 augustus: Een dogma verwijst naar iets voorbij de werkelijkheid, iets dat wij niet met woorden kunnen beschrijven. Dat is een manier van bekijken die ik wel graag heb. Het verwijst naar dingen waar mijn verstand te kort schiet, maar waarvan ik toegeef dat ik het niet weet, en ik vermoed, ik voel aan, dat er meer is dan woorden kunnen uitdrukken. Ik denk dat ik dan op het gebied van “het geloof” kom.

Ik stel dus de vraag: Wat geloof ik? Dat is een vraag waar ik al een heel leven mee bezig ben, en waar de zondagse viering en de gemeenschap van Filosofenfontein een belangrijke rol in spelen. Maar het nadenken over het verwoorden van mijn geloof kwam in een stroomversnelling toen Marcel mij suggereerde om mijn geloofsbelijdenis op papier te zetten. Dat was naar aanleiding naar een viering waar ik het thema behandelde “Wie is God voor jou?”. Dat opschrijven bleek niet zo eenvoudig te zijn. Wat ik op papier zette, bleek na een tijdje niet meer te passen met wat ik op dat latere moment aanvoelde. Verwoorden van mijn geloof bleek een onafgewerkt verhaal. Misschien is dit wel wat geloof is: een weg die ik afleg naar diepgang en verbondenheid?

Ter voorbereiding van deze viering heb ik er dan maar een project van gemaakt. Ik heb gezocht welke geloofsbelijdenissen ik kon vinden, hoe die mij aanspraken, en dan heb ik voor mezelf, mijn eigen akte van geloof geschreven. Die wil ik ook met jullie delen. Ik stel voor om in deze viering verslag te doen van mijn zoektocht.
Maar laten wij het eerst stil maken in onszelf en de vergeving van God vragen.

Kyrie :Lied 315: "Wat ik gewild heb"

Openingsgebed

In deze stad
van zoveel mensen
in blijvende beweging,
in zoekende onrust –
in deze stad
brandt hier uw licht,
roept ons uw stem,
klinkt onze naam.

Hier leven wij
van woorden,
hier worden onze wegen gewezen
met verhalen.
Hier zien wij
met nieuwe ogen,
hier worden wij
aangezien,
worden wij elkaar toebedeeld.

Zoals Gij volhardt
in uw geloof in ons,
bidden wij
dat wij zullen blijven vertrouwen op U,
zoals Hij deed
- wiens verhaal hier op ons leven
wordt geschreven –
Jezus Messias, uw Zoon, onze Heer.
                Sytze de Vries. Het rijk alleen; p.79

Homilie deel 1

Er bestaan verschillende vormen van geloofsbelijdenissen. Eén van de allereersten is het Sjema Israel. Het Sjema geeft uitdrukking aan het absolute geloof in God, en wordt dan ook op belangrijke momenten in het jodendom uitgesproken. Onder meer bij het slot van de dienst op Jom Kipoer; maar ook als men de laatste adem uitblaast, of men in die veronderstelling verkeert. De tekst gaat als volgt:

“Hoor Israël, de HEER is God, de HEER is één. (Deuteronomium 6:4). Je moet houden van de HEER God met heel je hart, heel je ziel en heel je vermogen. (Deut. 11:13) en Je zult deze woorden schrijven op de deurposten van je huis en aan de poorten van je steden. (Deut. 6:9, 11:20)”

Dit is kort en krachtig!

Naast deze geloofsbelijdenis zijn we allen bekend met de “akte van geloof” die wij hebben geleerd op de lagere school, en de geloofsbelijdenis van Nicea die in het Credo gezongen wordt. Toen ik deze teksten bekeek vond ik dat ik er maar weinig mee kon doen. Zij herinnerden mij te veel aan het vastspijkeren van uitspraken en beelden waaraan niet mocht worden getornd. Maar heel toevallig stootte ik op een belijdenis van de remonstranten.
De remonstranten zijn een strekking binnen de Nederlandse protestantse gemeenschap met een merkwaardige geschiedenis. Het hoofdkenmerk van de remonstranten is dat zij tegen bindende voorschriften zijn van belijdenisteksten. Daarmee kregen deze door mensen opgestelde belijdenisgeschriften een status vergelijkbaar met de Bijbel, het Woord van God. Dit was voor de in de Erasmiaanse traditie geschoolde predikanten niet aanvaardbaar. Bijgevolg stelden zij de predestinatieleer ter discussie. En zij werden vervolgd. Toen ik hun teksten las viel het mij op hoe rationeel zij met het geloof omgingen, en toch schroomvol het mysterie van het geloof, en wat geloven zou moeten zijn, benaderden.

De remonstranten hebben op enkele momenten in hun geschiedenis hun geloofsverwantschap in een belijdenis tot uitdrukking gebracht (in 1621 en in 1940). Het is naar remonstrants inzicht vanzelfsprekend dat geen enkele belijdenis een onweersprekelijk gezag bezit. De bedoeling van een belijdenis kan geen andere zijn dan "in voorzichtigheid en liefde de weg te wijzen en voor te lichten" (aldus het voorwoord van de belijdenis van 1621, aangehaald in 1940). In deze geest en met deze bedoeling heeft het Convent van remonstrantse predikanten in 2006 de belijdenis opgesteld die we nu gaan beluisteren.

Lezing: Geloofsbelijdenis van de remonstranten (2006)

Wij beseffen en aanvaarden
dat wij onze rust niet vinden in de zekerheid van wat wij belijden,

maar in verwondering over wat ons toevalt en geschonken wordt;
dat wij onze bestemming niet vinden in onverschilligheid en hebzucht,
maar in wakkerheid en verbondenheid met al wat leeft;
dat ons bestaan niet voltooid wordt door wie we zijn en wat we hebben,
maar door wat oneindig groter is dan wij kunnen bevatten.

Door dit besef geleid, geloven wij in Gods Geest
die al wat mensen scheidt te boven gaat
en hen bezielt tot wat heilig is en goed,
opdat zij, zingend en zwijgend,
biddend en handelend,
God eren en dienen.

Wij geloven in Jezus, een van Geest vervulde mens,
het gelaat van God dat ons aanziet en verontrust.
Hij had de mensen lief en werd gekruisigd
maar leeft, zijn eigen dood en die van ons voorbij.
Hij is ons heilig voorbeeld van wijsheid en van moed
en brengt ons Gods eeuwige liefde nabij.

Wij geloven in God, de Eeuwige,
die ondoorgronde liefde is, de grond van het bestaan,
die ons de weg van vrijheid en gerechtigheid wijst
en ons wenkt naar een toekomst van vrede.

Wij geloven dat wij zelf,
zo zwak en feilbaar als wij zijn,
geroepen worden om
met Christus en allen die geloven verbonden,
kerk te zijn in het teken van de hoop.

Want wij geloven in de toekomst van God en wereld,
in een goddelijk geduld dat tijd schenkt
om te leven en te sterven en om op te staan,
in het koninkrijk dat is en komen zal,
waar God voor eeuwig zijn zal: alles in allen.

Aan God zij de lof en de eer
in tijd en eeuwigheid
Amen

Lied 317: "De steppe zal bloeien"

Homilie deel 2:

Toen ik aan mijn eigen geloofsbelijdenis begon, dacht ik gewoon efkens op te schrijven en te verwoorden wat ik geloofde. En ik liep hopeloos verloren! Er waren zoveel dimensies aan, en ik ging alle richtingen uit. Ik kreeg geen lijn en geen vorm, om een bruikbare tekst te maken. Het was best frustrerend, want meestal slaag ik daar redelijk goed in. Uiteindelijk gebruikte ik de geloofsbelijdenis die wij leerden als kinderen, en iedere zondag opzeggen, en plaatste ik mijn verwoording ernaast. Dat ging beter. U vindt het uiteindelijke resultaat op jullie blad.

Bij het uitwerken van de tekst heb ik zelf een evolutie doorgemaakt. Wat ik vrijblijvend kan zeggen (uitspreken) blijkt op papier veel harder, of onaf, of naast de kwestie. Iedere keer dat ik de tekst opnam veranderde ik enkele woorden. Het valt ook op dat ik de tekst zo opmaak, dat ik die kan voorstellen aan anderen, en dat ik hoop dat zij met mij de tekst kunnen meezeggen. Iets drijft mij er toe, om mijn geloof uit te drukken op een manier die past in een gemeenschap van gelovigen. Ik zoek blijkbaar naar een belijdenis, die enerzijds de oude kronkels van mijn geloof achterlaat, maar wel streeft naar een consensus bij mensen waarvan ik verwacht dat zij er op een gelijklopende manier over denken. Geloven is blijkbaar niet alleen een persoonlijk gegeven, er zit ook een groepsdenken in.

Het uitspreken van mijn geloof is niet meer het scanderen van een onwrikbare waarheid, maar eerder het aarzelend verwoorden waar ik voor sta. Dat is mooi uitgedrukt in de titel van het boek van Gianni Vattimo: Ik geloof dat ik geloof. Ik geloof inderdaad dat ik geloof, en ik kom naar deze gemeenschap om dit aarzelend te verwoorden, om steun en aanmoediging te krijgen, om bij te leren hoe het beter te verwoorden en om te horen hoe anderen, jullie, het verwoorden.

Toen ik met een klad van de tekst bij Marcel kwam, wees hij mij er op dat de betekenis van de woordjes “Ik geloof…” in de eerste blokjes verschillend is. Waar de eerste keer de tekst “Ik geloof in een persoonlijke God” betekent dat ik mij toevertrouw aan een persoonlijke, God, dat ik aanvoel dat ik een persoonlijke relatie met God heb, betekent de tweede “Ik geloof…” dat ik overtuigd ben dat de schepping iets is waar ik voor moet zorgen, en moet doorgeven aan de mensen die na mij komen. En in de derde blok, waar ik zeg dat ik geloof in Jezus, spreekt dan weer het feit dat ik mij laat inspireren door Jezus. Het is fascinerend om daar mee bezig te zijn. Misschien krijgen sommigen van jullie ook de kriebels om het eens te proberen, voor jezelf of voor een viering. Ik zal er in alle geval met interesse naar uitkijken!

De tekst van mijn geloofsbelijdenis gaat als volgt:

Dit is waar ik vandaag sta. Morgen zal ik er verder aan werken, want nu ben ik overtuigd dat geloven een weg is, niet een statisch gegeven. Het is een fascinerende weg, waarbij de vieringen en de gemeenschap van Filosofenfontein een belangrijke rol spelen. Misschien kan dit jullie helpen om ook jullie weg te van geloof te gaan. Ik wens het jullie van harte.

Lezing Kolossenzen 1,12-20

12 Breng dus met vreugde dank aan de Vader. Hij stelt u in staat om te delen in de erfenis die alle heiligen wacht in het licht. 13 Hij heeft ons gered uit de macht van de duisternis en ons overgebracht naar het rijk van zijn geliefde Zoon, 14 die ons de verlossing heeft gebracht, de vergeving van onze zonden.
15 Beeld van God, de onzichtbare, is hij,
eerstgeborene van heel de schepping:
16 in hem is alles geschapen,
alles in de hemel en alles op aarde,
het zichtbare en het onzichtbare,
vorsten en heersers, machten en krachten,
alles is door hem en voor hem geschapen.
17 Hij bestaat vóór alles en alles bestaat in hem.
18 Hij is het hoofd van het lichaam, de kerk.
Oorsprong is hij,
eerstgeborene van de doden,
om in alles de eerste te zijn:
19 in hem heeft heel de volheid willen wonen
20 en door hem en voor hem alles met zich willen verzoenen,
alles op aarde en alles in de hemel,
door vrede te brengen met zijn bloed aan het kruis.

Afsluiting van de woorddienst Lied 538: "Ik geloof in de God"

Offerande Muziek

Canon: Lied 120: God heeft Hem hoog verheven.

Aan de oorsprong van ons leven
weten wij U;
En onze toekomst
is bij U geborgen.
Gij omgeeft ons
van voren en van achteren.
En onze wegen gaan wij
aan Uw hand,
met de kinderen van Abraham.
Wij komen als geroepen,
als pelgrims
naar een beter vaderland,
en ook als ons leven schraal wordt
als in de woestijn,
leeg en doelloos,
leven wij toch uit uw hand.

Zo wil ons leven een lied zijn
dat U bezingt
om uw liefde en trouw,
een lied dat ons is voorgezongen
door al uw heiligen,
en dat doorgaat
van geslacht tot geslacht.
Het ging van mond tot mond
bij wie ons zijn voorgegaan,
een lied dat blijft klinken
op de vleugels van de hemel,
en dat een echo zoekt
op onze aarde.
Ook vandaag
Stemmen wij daar van harte mee in:

(Acclamatie)

Gezegend om Jezus,
uw liefde in persoon,
uw vleesgeworden barmhartigheid!
Ook Hij kwam
als geroepen
en bleef uw Stem trouw.
Heel zijn leven zette hij in
voor uw bevrijdend Woord
dat Hij alleen maar vol ontferming
met mensen kon delen
tot in die nacht
waarin Hij werd overgeleverd,

(Instellingswoorden)

Gezegend Gij,
in de Geest van liefde
die van U uitgaat,
die Hem dreef
en altijd
ons bezielen wil.
Dat wij ons openen,
de handen naar het licht,
de harten tot bij U,
de een de ander tot naaste,
genegen en betrouwbaar.

(Acclamatie)

Dat wij standhouden
en blijven in dat
spoor van eeuwen
dat voor ons uitwijst
naar het grote feest, als Gij
de hemel aan de aarde huwt.
            Sytze de Vries. Bij gelegenheid; p.249

Slotlied: Lied 583: "Uit staat en stand"