20 mei 2012: Economie, schepper van nieuwe mogelijkheden
Jan Degraeuwe
Lied: 368 Al heeft Hij
ons verlaten
We beginnen deze
viering in de naam van de Vader, de Zoon en de Geest, amen.
Welkom
Goede morgen, welkom op deze zondag na Hemelvaart. De mannen in
witte gewaden zegden dat we niet naar de hemel moeten blijven staren,
maar terugkeren naar Jeruzalem, naar de wereld. En in die wereld
rommelt het. We beleven een economische crisis en de bekoring om
de economie te diaboliseren is groot. Onze economie is een casino
kapitalisme geworden en daar moeten we vanaf. Dat is een vaak gehoorde
one-liner. Lopen we hiermee niet het gevaar het kind met het badwater
weg te gooien? We zijn vlug geneigd om problemen op te lossen op
een moraliserende manier. We zoeken graag zondebokken en er vinden
is nooit moeilijk. Uiteraard moeten we rechtzetten wat verkeerd
is gelopen, maar we hebben vooral nood aan een nieuw perspectief,
er moeten nieuwe mogelijkheden gecreëerd worden. Een crisis
is een kans om zich te bezinnen en de maatschappij in een nieuwe
richting te sturen. Laten we daarom vragen aan de Heer dat hij zich
naar ons keert en ons naar elkaar toekeert.
Kyrie (Sytze de Vries, Het
rijk alleen, p. 75) en Lied 123
Inleiding
We willen verder nadenken over onze economie. Economie is het produceren
en het verhandelen van goederen en diensten. Economie tracht efficiënt
om te gaan met schaarse goederen. Dit zijn klassieke definities,
maar zijn ze niet te eng? Etymologisch betekent economie het
beheer van het huis. We beheren ons huis om erin te leven,
om er thuis te zijn. Met ons huis proberen we gestalte te geven
aan een manier van leven waarbij we ons goed voelen. Het beheer
van het huis is nauw verbonden met de uitbouw van ons leven,
met de keuzes die we maken. Zo is het ook met de economie. Door
de economie geven we gestalte aan de maatschappij.
Maar dan is de economie meer dan zo efficiënt mogelijk produceren
en verhandelen. Er moeten keuzes gemaakt worden over hoe we willen
samenleven. Er moet een visie zijn. Via de economie moeten we nieuwe
mogelijkheden kunnen creëren. Het is moeilijk om over het echt
nieuwe te spreken. Je moet je behelpen met vergelijkingen, beelden
en metaforen. Welke beelden kunnen aan de economie een nieuwe richting
geven? Hoe kan er op een niet betuttelende manier bijgestuurd worden?
De Uruguayaanse econome Elena Lasida kan hierbij onze gids zijn.
Elena Lasida doceert aan het Institut catholique in Parijs de vakken
solidaire economie en duurzame ontwikkeling. Toen ze in Uruguay
studeerde zette de bevrijdingstheoloog Juan Luis Segundo haar aan
om na te denken over de relatie tussen economie en theologie. In
2011 verscheen haar boek Le goût de lautre
waaruit ik inspiratie putte. De ondertitel van het boek is: De
crisis, een kans om de band terug te vinden.
In haar boek belicht Lasida de economie vanuit religieuze beelden
en verhalen. Ze wil uit de bijbel geen economische moraal afleiden.
Er zijn geen goddelijke principes die onze economie zouden moeten
bepalen. Ze wil verhalen uit de bijbel laten resoneren met de economie
om zo de economie te betrekken op het echte leven. Ze vraagt zich
af hoe de economie naar het leven kijkt. Vanuit welk beeld geeft
de economie vorm aan onze maatschappij? Lasida vindt dat de economie
werkt vanuit een strak beeld dat alles onder controle wil houden.
Zij pleit voor een economie die werkt vanuit een open beeld dat
creatieve invulling toelaat. Geld, goud en zilver hebben altijd
een grote rol gespeeld in het leven en in de economie. Elena Lasida
heeft in de bijbel een verhaal gevonden waarin geld een bemiddelende
en herstellende rol speelt. Van daaruit vindt ze de mogelijkheid
om over de creatieve dimensie van de economie te spreken.
Het boek Rechters verhaalt de periode van 1200 tot 1025 vóór
Christus en begint na de dood van Jozua en eindigt vóór
Saul de eerste koning van Israël wordt. Op het einde van het
boek staan enkele losse verhalen. Het eerste gaat over Micha die
zijn moeder besteelt.
Rechters 17, 1-6
1 In die tijd
leefde er in het bergland van Efraïm een man met de naam
Micha. 2 Op zekere dag zei hij tegen zijn moeder: Laatst
is er toch elfhonderd sjekel zilver van u gestolen? U hebt toen
in mijn bijzijn een vloek uitgesproken. Dat geld heb ik, ik heb
het gestolen. Moge de HEER je zegenen, mijn zoon,
antwoordde zijn moeder. 3 Hij gaf de elfhonderd sjekel zilver
aan haar terug, maar zij zei: Ter wille van mijn zoon wijd
ik mijn zilver aan de HEER om er een beeld mee te laten beslaan.
Hier heb je het geld terug. 4 Maar hij gaf het weer aan
zijn moeder en zij bracht tweehonderd sjekel naar de zilversmid,
die er een houten beeld mee besloeg dat in Michas huis kwam
te staan. 5 Micha had namelijk voor zichzelf een heiligdom ingericht.
Hij had een priestergewaad en verschillende godenbeeldjes laten
maken en een van zijn zonen als priester aangesteld. 6 In die
tijd was er geen koning in Israël; iedereen deed wat in zijn
eigen ogen goed was.
Muziek: Mozart Gran Partita
Tema con variazioni
Preek
Pas aan het einde
van het verhaal vernemen we meer over de man Micha uit het bergland
van Efraïm. Micha heeft een privé heiligdom met godenbeeldjes
en priestergewaden en één van zijn zonen heeft hij
tot priester aangesteld. Het geld, de elfhonderd sjekel, volgt een
ingewikkeld parcours. Het gaat over veel geld. Elfhonderd, dat is
duizend én honderd, dus meer dan duizend. Micha steelt het
geld, maar geeft het teug. Na zijn bekentenis laat de moeder het
geld nog eens dezelfde weg volgen, van haar naar Micha en terug.
Waarom zo ingewikkeld? De moeder heeft de dief vervloekt.
In die dagen was vervloeken geen kleinigheid. Ook zegenen was een
gewichtige aangelegenheid. Denk maar aan de zegen van Isaak. De
oude, blinde Isaak wou zijn oudste zoon Esau zegenen, maar door
zich te vermommen kan Jakob de zegen krijgen. Als Esau bij zijn
vader komt, kan die alleen zeggen: Je broer is me komen bedriegen
en is er met jouw zegen vandoor gegaan. Een zegen kan je niet
zomaar terugnemen en aan een ander geven. Een vloek blijft evenzeer
hangen boven het hoofd van de vervloekte. Het moet dus een grote
schok geweest zijn voor de moeder als ze besefte dat ze haar zoon
vervloekt had. Daarom zegent ze hem onmiddellijk, nog vóór
hij het geld teruggeeft. De zegen moet de vloek opheffen. Maar dat
zijn slechts woorden. Daarom volgt er een ritueel. De geldstroom
moet nog eens herhaald worden zonder dat het diefstal is. De moeder
geeft het geld nu open en bloot aan Micha, die het teruggeeft. En
dan moet er nog een teken gesteld worden: een deel van het zilver
wordt gebruikt om er een beeld mee te beslaan. (Dat dit een afgodsbeeld
is nemen we er maar bij.) Toen Micha het geld wegnam, pleegde hij
diefstal, nu krijgt hij het geld. Toen hij bekende en het geld teruggaf,
handelde hij uit vrees voor de vloek en de straf, nu geeft hij het
geld vrijwillig terug. De eerste uitwisseling was een gedwongen
uitwisseling, de tweede een vrije uitwisseling. De diefstal wordt
vervangen door een gift. Het ritueel transformeert diefstal in gift
en toont hoe het er zou moeten aan toe gaan in de wereld. De tweede
geldstroom heeft financieel niets opgebracht, maar heeft wel een
enorme symbolische betekenis.
Zuiver operationeel gezien had de moeder de zaak als afgehandeld
kunnen beschouwen op het moment dat ze het geld terug had. Maar
ze wilde ook de band met haar zoon herstellen. Het is sterk dat
ze om de relatie te herstellen, opnieuw het geld gebruikt. Ze heeft
een open beeld van geld en daardoor kan ze er creatief mee omgaan
en het op een symbolische manier gebruiken. Het geld wordt niet
gediaboliseerd als teken van graaicultuur. Het geld wordt een middel
om een gebroken band te herstellen, om verloren vertrouwen te herwinnen.
Dit is ethiek zonder moraliseren. Ethiek is een brede visie die
creatief oplossingen vindt voor vastgelopen situaties. Door oog
te hebben voor de symbolische dimensie, kan er bevrijdend gehandeld
worden en worden er nieuwe mogelijkheden geopend. Onze economie
is een systeem om te beheersen en te controleren. De moeder van
Micha leert ons dat een open kijk menselijke creativiteit en oprechte
relaties kan bevorderen. Alleen een economie met een open kijk kan
de wereld redden. Laten we in deze geest verder vieren.
Offerande: Mozart Gran
Partita Finale
Tafelgebed: 151 Christus
de gestalte van God
Onze Vader
Vredeswens
Communie: Mozart Gran Partita Romance
Communielied: 001 Wie anders zou de hemel dragen
Slotgebed: Gebed bij Galaten 2 (Sytze de Vries, Het rijk alleen,
p. 215)
Slotlied: 390 Kom Schepper, Geest, daal tot ons neer
|