1 augustus 2010: 18° zondag

Hoe Hij hen leerde bidden (deel 2)

Marcel Braekers

Openingszang 706: "Naar U gaat mijn verlangen, Heer"

Begroeting

Vorige zondag gaf Lisette Monard een boeiende bezinning bij het Onze Vader. Zij wees erop hoe dit gebed in het centrum van de bergrede staat en vandaaruit ook moet begrepen worden. De bergrede is de magistrale redevoering waarin Jezus als een nieuwe Mozes de aloude Wet herinterpreteert. Telkens opnieuw noemt hij de belangrijkste wetsvoorschriften op en plaatst ze in het licht van een nieuwe gerechtigheid, dat is de kern van deze redevoering.

Vandaar dat ook het ‘Onze Vader’, dat helemaal in het centrum staat, vanuit die context moet begrepen worden. Jezus bidt tot God als Abba, Vader, en vraagt dat Hij zou optreden en een nieuwe gerechtigheid zou bewerken, zoals ook de mensen op een nieuwe manier met elkaar moeten leren omgaan door te vergeven en gerechtigheid te doen.

Het gebed dat Jezus aan de leerlingen leert is echter van een bijzondere rijkdom en heeft veel kleine nuances. Daarom wil ik er in een tweede zondag verder bij blijven stilstaan. Het is immers het gebed dat over ons wordt gezegd voor we zelf aan spreken toekomen, het vergezelt ons bij alle belangrijke levensmomenten, en het wordt tenslotte over ons gezegd als definitief afscheid.

Tegelijk is dit gebed slechts één manier waarop wij tot gebed en inkeer kunnen komen, zij het een heel bijzonder gebed. Vanuit die bredere context zou ik dit Onze Vader vandaag willen bekijken. Lisette verwees naar een uitspraak van Oosterhuis die zegt: “Bidden is veel meer wachten dan zoeken. Zoeken is actie en ongeduld, wachten is aandacht.”

Ik zou er een uitspraak van Sytze de Vries aan willen toevoegen die zegt: “Bidden is het naderen van God.” Een uitspraak die je op twee manieren kunt begrijpen: wij die door onze houding God nabij komen, of God die ons nadert, omdat wij Hem de ruimte geven. Bidden als wachtend uitzien en bidden als een gebeuren van nabij komen. Laten we het in onszelf stil maken en wachtend luisteren om te horen wat voorbij alle spreken ligt.

Gebed

U danken wij, God,
Dat Gij ons
tegen het licht houdt
van uw barmhartigheid;
Dat Gij ons
met uw onopgeefbare liefde
grond onder onze voeten geeft,
Dat gij onze dagen opvrolijkt
en ons in de nacht niet loslaat.

Laat dit de adem zijn
waarvan wij bestaan,
Het licht, dat zich verspreidt
Van hoofd tot hoofd,
En het brood, dat zich deelt
Van mond tot mond.

Als onze voeten traag zijn
En de moed ons ontbreekt,
Leg Gij dan ons leven
Op nieuw onder het beslag van uw liefde.
Wees Gij ons bestaansrecht. (S. de Vries)

Lied 218: "Uit uw verborgenheid"

Inleiding op de lezingen

Het Onze Vader zien wij als een typisch christelijk gebed, en terecht. Het is echter geen exclusief christelijk gebed maar doordrongen van Joodse gebeden. Vooral het 18-gebed dat dagelijks wordt gebeden vertoont ermee veel gelijkenis. We luisteren nu naar een aantal fragmenten uit dit en andere gebeden. Zo wordt duidelijk hoe Jezus op een creatieve manier het Joodse gebed hervormt naar zijn eigen spiritualiteit.

Fragmenten uit enkele belangrijke Joodse gebeden

Onze Vader, barmhartige Vader, heb mededogen met ons.
Gij zijt immers God, Onze Vader, onze God.
Gij zijt de Heer onze God, die in de hemel is en op aarde.
Blijf met ons, laat de grootheid en heiligheid van uw Naam op aarde genoemd worden zoals ook in de hoogste hemelen.
Vestig uw Koningschap tijdens ons leven en tijdens het leven van heel het huis Israël.
Moge het uw wil zijn mij te genezen,
Maar als U tot mijn dood al hebt besloten,
Zal ik die in liefde uit uw handen aannemen.
Zegen ons, Heer onze God, dit jaar,
Zegen elke oogst en zegen heel de aarde.
Verzadig de wereld met uw gunsten
En geef uw zegen en voorspeod aan onze arbeid.
Vergeef ons, Vader, want wij hebben gezondigd;
Regen ons niet aan dat wij tekort gedaan hebben want Gijzijt goed en geduldig.
Gezegend zijt Gij, Heer, bevrijder van Israël.
Laat ons niet achter in de macht van de zondag of in de macht van de verleiding of in de macht van de schaamte.
Zie onze terneergeslagenheid en neem het voor ons op.
Bevrijd ons snel, onze Koning, ter wille van uw heerlijkheid,
Want Gij zijt de bevrijder, de sterke.
Gezegend zijt Gij, Heer, bevrijder van Israël.
                                                                (samenstelling Paul Kevers)

Muziek

Matteüs 6, 7 – 14 volgens de TOB - vertaling

Homilie

Simone Weil, de Joodse die zich tot het christendom bekeerde, bleef elke dag zolang het Onze Vader opzeggen tot ze het één keer helemaal zei zonder verstrooid te zijn. Dat duurde soms een hele tijd, schrijft ze, maar het was haar mystieke manier om zichzelf helemaal te vergeten (ze leed aan felle migraine) en zich in de woorden van Jezus te verliezen. U moet zelf eens de poging doen. Sommige woestijnvaders baden alleen de eerste woorden: “Onze Vader die in de hemel zijt”. Het zijn maar enkele voorbeelden die aantonen hoe over vele eeuwen dit gebed allerlei levens heeft beheerst.

Kijken we even naar de structuur. Na de aanroeping van God als Vader volgen twee groepen gebeden. De eerste drie hebben betrekking op God en vragen in crescendo dat Hijzelf zou optreden. Cfr. de vertaling in de TOB:

Fais connaître à tous qui tu es
Fais venir ton Règne
Fais se réaliser ta volonté
Sur la terre à l’image du ciel.

Alleen God zelf kan ervoor zorgen dat zijn Naam, zijn diepste identiteit, gestalte krijgt. Alleen Hij kan dat nieuwe rijk vestigen en ervoor zorgen dat zijn Wil, zijn diepste bedoeling gerealiseerd wordt.

De tweede reeks gebeden gaan over ons. Het zijn vragen opdat we elke dag over het broodnodige mogen beschikken, dat we elkaar van harte vergeven en dat we nooit zouden bezwijken in de beproeving, hoe groot of klein die ook mag zijn. Drie gebeden opdat het dagelijkse leven in evenwicht zou zijn, zodat we beschikbaar zijn voor het komende rijk van God.

Ik wil nog even terugkeren naar de aanspreking ‘Vader in de hemel’. Voor mij heeft Jezus daar in één woord heel zijn visie op God uitgedrukt en daarmee ook de lijnen uitgezet voor alle latere theologie. Wat zegt Jezus hier in feite?

Enerzijds noemt Hij God met dat vertrouwelijke woord Abba, vadertje of papa. God is voor Hem geen afstandelijke, ongeïnteresseerde God. Hij is ook niet de koninklijke, machtige, verheven boven alle aardse zwakheid. In het woord klinkt een diepe vertrouwelijkheid en nabijheid door.

Maar tegelijk noemt Hij die God ‘Vader in de hemel’. Hemel is niet bedoeld als een soort plaats waar God zich met de zijnen terugtrekt. De hemel is de negatie van al het aardse, het is een metafoor voor het andere, het onnoembare. Jezus spreekt zijn God maw. aan vanuit een diepe vertrouwelijkheid, maar zegt tegelijk dat die God helemaal anders is dan alles wat wij zijn. Voor Jezus is God tegelijk nabijheid en vertrouwvolle Overgave, maar die nabijheid is van een andere orde dan wij mensen elkaar nabij kunnen zijn. God is geen persoon zoals mensen een persoonlijkheid hebben, maar Hij is ook niet naamloos of een onverschillige horlogier. De woorden ‘Vader in de hemel’ zijn een paradox waarin afstand en nabijheid tezamen worden verwoord. En die paradox of spanning tekent heel het christendom. Het maakt haar grootheid en kracht uit.

In de loop van de geschiedenis legde men nu eens de klemtoon op het ‘in de hemel’ en leefde het beeld van de afstandelijke, strenge rechter. In andere tijden beklemtoonde men extreem het ‘Vader zijn’ en ging men God op een antropomorfe manier aanhangen en van Hem allerlei aardse gunsten verwachten. De kracht van Jezus uitspraak schuilt in het behouden van de twee dimensies, die elkaar gaan overstijgen. Gods nabijheid is van een andere orde. Alle woorden waarmee we Hem aanspreken moeten op hetzelfde moment ontkend worden, omdat ze tekort schieten. Alle beelden, alle voorstellingen moeten plaats maken voor zijn onnoembare Andersheid. Zo is Hij aanwezig in Jezus’ leven en wil Hij bij ieder van ons zijn.

Groot dankgebed 150: "Die naar menselijke gewoonte"
Lied na de communie 139:"Wees Gij het woord, Gij de stilte"