21 november 2004

Viering over vriendschap

Jacques Perquy

Muziek : Willem Vermandere:  “Op den duur”, nr. 8

Zang nr 164: “Ubi Caritas”

Verwelkoming

We komen ook vandaag samen in de naam van de Vader, de Zoon en de heilige Geest.

Zoals uit het lied mag blijken gaat de viering over vriendschap. Het vertrekpunt hiervoor is een uitspraak van Luc Versteylen zowat veertig jaar geleden op een scoutsleiderscursus. Hij stelde dat vriendschap een achtste sacrament zou moeten worden. Hij voelde erg goed aan hoe belangrijk vriendschap is voor jonge mensen en dat het goed zou zijn dat die zou worden bevestigd, erkend, gezegend.
Het is een uitspraak die mij is blijven intrigeren.

Enerzijds omdat ik zelf verwonderd ben hoeveel deugd ik blijf beleven aan mijn vrienden, ook al ken ik die al vele jaren, sommigen zelfs van in de kleuterklas. En ook wanneer het een hele poos geleden is dat we mekaar hebben ontmoet, is er dat wonder gebeuren van onmiddellijke vertrouwdheid alsof je elkaar pas gisteren verlaten hebt. Ik stel vast dat ook bij de volgende generaties vrienden erg belangrijk zijn, in die mate zelfs dat die voorgaan op familiebanden. Indien er al getrouwd wordt zijn de vrienden van het bruidspaar de belangrijkste genodigden.

Gaandeweg is mij wat duidelijker wat een sacrament is en waarom Versteylen dit stelde: zoals een huwelijksrelatie in zijn sterke momenten iets laat uitschijnen van het goddelijke kan ook vriendschap een vindplaats zijn van wat ons overstijgt.
Door stil te staan bij onze vriendschappen komen we op het spoor van de relatie van God met mensen.
Ik nodig jullie uit om mee te gaan op deze zoektocht.

Symbolen

Ik nodig u zelfs uit om actief mee te gaan en tijdens deze viering u één of enkele vrienden voor de geest te halen. De jongeren en de volwassenen met lef nodig ik uit om nog een stap verder te gaan.

U heeft bij het binnenkomen een hoop potscherven zien liggen. (Dit is geen resultaat van huishoudelijk geweld.)
Het gaat terug op een gebruik in de Griekse oudheid. Wanneer twee vrienden voor lange tijd van elkaar afscheid namen, schreven ze hun namen op een potscherf. Ze braken die in twee en namen elk een stuk mee op reis. Wanneer ze elkaar ooit terug zouden zien, zouden de in elkaar passende stukken potscherf het bewijs zijn van hun vriendschap.
Dit is overigens de letterlijke betekenis van het woord symbool: van symballein = in elkaar vallen.
Wie wil kan een scherf halen en er de naam in krassen van een vriend. We zullen die bij de offergang bijeenbrengen.

Muziek: Le chant de Virgile nr. 9 

Gebed: daar waar vriendschap is (Gezongen liedboek p.150)

Lezing: Zand en steen

Een verhaal vertelt over twee vrienden die door de woestijn liepen.
Op een moment tijdens de reis krijgen ze ruzie en de ene vriend sloeg de ander in het gezicht. Degene die geslagen werd was gekwetst, maar zonder iets te zeggen schreef hij in het zand: VANDAAG SLOEG MIJN BESTE VRIEND MIJ IN HET GEZICHT.
Zij liepen verder totdat ze een oase vonden, waar ze besloten een bad te nemen. Degene die was geslagen, raakte vast in de modder en dreigde te verdrinken, maar zijn vriend redde hem.
Nadat hij was bijgekomen, schreef hij op een steen: VANDAAG REDDE MIJN BESTE VRIEND MIJN LEVEN.
De vriend die had geslagen en zijn beste vriend had gered vroeg hem: “Nadat ik je had geslagen, schreef je in het zand en nu schrijf je op steen, waarom?”
De andere vriend antwoordde: “ Als iemand ons pijn doet moeten we dit in het zand opschrijven, waar de wind van de vergeving het kan uitwissen. Maar wanneer iemand iets goed doet voor ons, moeten we dit in steen graveren, waar geen wind het ooit kan uitwissen.”

Zang nr 416: “Wat ik gewild heb”

Commentaar bij het thema

Bij de (verre) voorbereiding van deze viering heb ik mijn vrienden gemaild met de vraag mij bij te staan door over vriendschap hun eigen gedachten of teksten van anderen te bezorgen. Ik ben ook te rade gegaan bij Libert Vanderkerken die over vriendschap heeft geschreven. Deze stelt o.m. dat ‘vrienden niet over hun onderlinge genegenheid praten zoals verliefden dit doen’. Het was dus geen evidente opdracht waar ik mijn vrienden heb mee opgezadeld.

Ik kreeg dan ook een aantal reacties die niet direct geschikt zijn voor een viering, zoals:”Als je niet meer vals kunt spelen met je vrienden, loont het niet de moeite nog te kaarten” of nog “Het is gemakkelijker vrienden te bezoeken dan met hen te leven”.

Maar ik kreeg ook heel oprechte en ontroerende reacties. Waar ik u deelgenoot van wil maken, zijn dus mijmeringen van vrienden en het resultaat van vriendschap. Wat is het eigene van vriendschap? Wat maakt van vriendschap, vriendschap?

• vrijheid: in tegenstelling met familiebanden kies je en word je gekozen in vrijheid. Je kan ook op elk ogenblik afhaken in tegenstelling met de keuze van een levenspartner– dat je dit niet doet ligt in eigen handen. VANDERKERKEN noemt vriendschap ironisch (?) dan ook de meest vrije liefde.
• Engagement: toch is vriendschap niet vrijblijvend. Je hebt veel over voor je vrienden. Eén van de vrienden omschrijft het als volgt: vriendschap is zich durven engageren in het     verdriet van een ander.
• Belangeloos: in tegenstelling met zaken- en andere “relaties” heb je bij vriendschap niets te winnen en niets te verliezen. Je weegt geen kosten en baten af. Vriendschap is gratuit.
• Echtheid: Je kan jezelf zijn. Zeker bij ouwe vrienden dien je de schijn niet op te houden.
• Je voelt je er op je gemak. Gesprekken gaan moeiteloos over van het zotte naar het vroede.
• Spontaan: Vriendschappen ontstaan voor een deel door toeval. Het is niet rationeel: aan anderen kan je moeilijk uitleggen waarom je met iemand zo goed opschiet.
• Gelijkheid en verschil: een deel van de verklaring van het ontstaan van vriendschap is dat er een zekere gelijkenis is, een gevoel van herkenning, van gelijkgestemdheid, zeker waar het over fundamentele waarden gaat (“idem velle idem nolle”) maar anderzijds van verschillen, van complementariteit. Eén van de vrienden schrijft in dit verband van verwondering om, geboeid zijn door het anders zijn, van verrassing en ontdekking.

Vanderkerken noemt de tegenstelling in de vriendschap zelfs essentieel. In elk geval verdraagt vriendschap een groot verschil in opinies en voorkeuren, van temperament en leeftijd. “Praktisch verloopt dan ook geen vriendschap zonder vriendelijke onenigheden.” Je vrienden plagen lijkt me dan ook één van de wezenlijke kenmerken en humor een noodzakelijk ingrediënt.

• Verbondenheid: er is sprake van een band die wederkerig is: zich hechten en zich gehecht weten, van trouw ook: “ik laat hem/haar niet los”.
• Er is uiteraard sprake van genegenheid tussen vrienden, van hartelijk omgaan met elkaar, van respect ook en dankbaarheid omwille van het geschenk van de vriendschap.(twee zielen in zak)
• Vriendschap is niet exclusief in die zin dat je anderen uitsluit of je vrienden enkel voor jezelf opeist, maar wel specifiek in de zin dat je spontaan veel meer voelt voor je vrienden dan voor anderen. Vriendschap is dan ook zeldzaam: je kan geen honderden vrienden hebben…
• Vriendschap is prospectief: je hoopt elkaar nog lang als vrienden te kennen en te hebben. Je verwacht daarbij dat de vriendschap sterker wordt. Maar schrijft een wat oudere vriend: dan ontstaat ook stilaan het melancholisch besef dat ook dit een eindig proces is; want hoe ouder je wordt, hoe vaker je denkt aan wie het eerst zal sterven, wie overblijft en hoe je dan verder die vriendschap kan koesteren.

Aan deze laatste vriend heb ik al eens gezegd dat hij de enige is die zou mogen spreken wanneer ik begraven word. Ik ben dan tenminste gerust dat het gemeend zal zijn.

Bij de voorbereiding van deze viering heb ik mij voorgenomen om bij het sterven van vrienden een potscherf mee te begraven, voor wanneer we mekaar terugzien.

Muziek: La double vie de Véronique nr. 9

Inleiding bij de lezing: Jonathan en David: de twee vrienden

Eén van de bijbelverhalen over vriendschap is dit van Jonathan en David.

David is een herdersjongen, die aan het hof van koning Saul wordt geroepen om met zijn citerspel de zwaarmoedige buien van de koning te verlichten. Dezelfde David, die inmiddels ook - enkel gewapend met een slinger - de Filistijnse vechtersbaas Goliath had verslagen. Deze David wordt door de koning met de dood bedreigd in het paleis. Verteerd door jaloersheid omwille van de populariteit van David bij het volk en uit schrik voor zijn troon overtreedt de koning alle regels door één van zijn gasten te willen ombrengen.

De zoon van Saul, Jonathan bewondert David voor al wat die voor zijn vader en zijn volk heeft gedaan en is met hem bevriend geraakt, tegen de wil in van zijn vader.

Lezing: De twee vrienden uit de Bijbel voor de kinderen (KLINK), blz  220

Het verhaal van Jonathan en David gaat over vriendschap in dramatische omstandigheden. Zowel David als Jonathan worden door de koning met de dood bedreigd.
Omwille van een vriendschap worden gedood in de letterlijke betekenis is bij ons eerder uitzonderlijk. In culturen waar bloed- of stamverwantschap erg belangrijk is zijn vriendschappen met anderen niet evident. Maar ook bij ons worden vriendschappen soms gedood of gedoodverfd omwille van sociaal niet passend of politiek niet correct of niet opportuun voor de carrière…
De vriendschap tussen David en Jonathan vertoont vele kenmerken die werden opgeroepen: een sterke band, wederzijdse genegenheid, echtheid, trouw,..

In het ruimere verhaal dat vandaag niet werd gelezen komen ook de andere eigenschappen naar voren: de spontaneïteit bij het ontstaan, de grote verschillen tussen de koningszoon en de herdersjongen. Ze hebben voor elkaar ook heel veel over: niet alleen schenkt Jonathan op een bepaald ogenblik al wat hemzelf dierbaar is: zijn koninklijke wapenuitrusting maar vooral, hij trotseert zijn vader omwille van zijn vriendschap voor David.
In het verhaal dat we vandaag hebben beluisterd wordt de vriendschap tussen beide mannen tot drie keer in verband gebracht met God.
David vraagt Jonathan om hem trouw te blijven. Jonathan antwoordt hierop:” David, God zal bij je zijn”.  En verder zegt Jonathan: “David, onze afspraak blijven we trouw. God is tussen jou en mij voor altijd”. En bij het afscheid zegt Jonathan: “Ga in vrede. God zal bij ons blijven”.

Daarmee zijn we terug bij het vertrekpunt. Oprechte vriendschap overstijgt ons. Het is niet echt te verklaren. Het is niet zo’n sterk Godsgevoel als bij de geboorte van je kind of de dood van je ouder maar je beseft toch dat vriendschap niet in je eigen handen ligt en een onschatbaar geschenk is.
Vriendschap verduidelijkt ook iets van Gods relatie met de mensen. Zijn de kenmerken van vriendschap zo verschillend met de band die God heeft met de mensen en die we proberen te beantwoorden?

Heeft Versteylen het bij het rechte eind als hij stelt dat er een achtste sacrament moet worden ingesteld? 
Bij het overdenken van deze viering kom ik tot de conclusie dat het sacrament van de vriendschap reeds bestaat.
Wanneer vrienden samen zijn wordt graag en uitgebreid getafeld. In een eetgelegenheid hier dichtbij staat een citaat van Felix Timmermans op de papieren onderleggers: “Samen eten is olie voor de vriendschap”.
De eucharistie lijkt me dan ook het uitgelezen teken van vriendschap tussen mensen waar God middenin zit. Het breken van de potscherf wordt er vervangen door het breken van het brood. Beide symbolen staan voor breken en delen.
Daar waar vriendschap is en liefde daar is God. Amen

Zang: “Het lied van de één en de ander”

Eucharistisch gedeelte

Aanbrengen van de offergaven en van de potscherven.

Grote dankgebed afgewisseld met nr 162 tafellied

Onze vader

Vredeswens

Voor Mij zijn jullie geen dienstknechten meer:
een knecht heeft geen begrip van wat zijn meester doet.
Vrienden noem Ik jullie, omdat Ik alles wat Ik van de Vader heb vernomen, aan jullie heb meegedeeld.
Niet jullie hebben mij uitgekozen; nee, Ik heb jullie uitgekozen 
en ik heb jullie  de taak gegeven eropuit te gaan en vrucht te dragen, vruchten die blijvend zijn.
Wat je de Vader ook vraagt in mijn naam, Hij zal het je geven.
Dit draag Ik jullie op: dat je elkaar liefhebt.

Communie – muziek Leonard COHEN:  Ten New Songs, nr. 4

Zang: “Het lied van de één en de ander”

Slotbezinning:

VRIENDSCHAP

Het is een wonder gebeuren
wanneer mensen
elkaar ontmoeten.
Ze gaan bij elkaar binnen
en voelen zich
als bij zichzelve thuis.

Ze onthalen elkaar
als vrienden
en dat is heel wat!

Kijk, denken ze,
ik werd verwacht...
Dat kun je aan duizend dingen
voelen en zien.

Het is er glashelder eerlijk,
en zonovergoten goed.
Geestrijk is de drank
van het gesprek.
De eenvoud smaakt
als volkorenbrood
en ze drinken begrip
uit kroezen vol attentie.
Hartelijkheid bloeit in elk gebaar.
Men is gewoon
echt
gelukkig
bij elkaar.

Wanneer ze afscheid nemen
verlaten ze wel elkaar,
maar laten elkander
niet alleen.

Het is wonder
als mensen elkander
echt ontmoeten.

Wegzending

Muziek: Willem Vermandere: “Op den duur”, nr. 16